mércores, xaneiro 30, 2013

O mundo precisa heroes

El héroe vol. 2

O primeiro libro de El héroe (Astiberri, 2011) deixaba poucas dúbidas respecto da actitude creativa dun David Rubín que, lonxe de acomodarse na repetición de fórmulas previamente ensaiadas, prefería buscar novos camiños para a súa obra. Malia retomar nel moitos dos elementos presentes nos seus traballos anteriores, o ourensán collía un perigoso desvío, artellando un proxecto máis ambicioso e tamén arriscado. Os seus evidentes acertos de entón traducíronse nun recoñecemento crítico practicamente unánime, ademais de en nomeamentos e premios, e só o carácter incompleto da obra invitaba a manter unha certa prudencia. A recente publicación do segundo e derradeiro volume de El héroe (Astiberri, 2012) pecha este ciclo narrativo, permitindo unha correcta valoración da obra no seu conxunto.

Como é sabido, El héroe non é outra cousa que unha revisión do mito de Heracles e os seus célebres doce traballos, relato aventureiro clásico que ten inspirado innumerables e moi variadas ficcións en distintos medios. O primeiro que pode chamar a atención da versión gráfica de Rubín é o feito de adobiar con detalles anacrónicos (fundamentalmente tecnoloxía: automóbiles, consolas, iPods...) unha ambientación máis fantástica que histórica, recurso sinxelo e resolto con elegancia que lle vale ao autor para introducir unha tensión entre tradición e modernidade que está no cerne da obra. De feito, máis aló do simplemente estético, o conxunto do traballo semella concibido para explorar a viabilidade actual, mutatis mutandi, das formas narrativas propias dos antigos mitos, relatos de forte alento épico e tensión dramática no que se invocan os máis altos valores. O propio Rubín ten salientado en diversas ocasións que esta obra xurde da súa insatisfacción fronte o tebeo de superheroes actual, que o autor xulga coma aburrido e falto de orixinalidade. Herdeiro natural do relato mitolóxico durante décadas, o xénero superheroico é hoxe vítima da repetición de fórmulas e dun control editorial que limita a creatividade dos autores. Para máis abundar, os intentos de renovación de máis éxito dende que o xénero adquiriu consciencia de si a finais dos 80 adoptaron preferentemente unha visión irónica e descrida, desposuíndoo do seu tradicional idealismo. Con El héroe Rubín estaría a reivindicar a volta ao relato heroico tradicional, sendo o seu grande mérito o de conseguilo a través dunha obra de modernidade indiscutible.

Rubín atopa no mito de Heracles e as súas doce tarefas un pretexto argumental idóneo para elaborar unha grandiosa epopea repleta de acción e aventura, mais tamén para reflexionar sobre os claroscuros da condición heroica. O mozo Heracles gozará da gloria das vitorias pero descubrirá tamén as servidumes do seu labor, a dependencia daqueles que axuda, a imposibilidade de levar unha vida familiar normal. A esta idea central iranse engadindo outras, moitas delas susceptibles de seren lidas en clave actual: a lexitimidade do poder, a manipulación dos gobernantes, a fidelidade a uns ideais ou a responsabilidade dos medios de comunicación. E, por riba de todo, Heracles está enfrontado dende o seu nacemento coa deusa Hera nunha loita da que non poderá saír vitorioso, o que lle confire unha dimensión fatalista a toda a súa angueira. Fronte a descrenza e a distancia irónica que caracterizan os heroes de ficción contemporáneos, Rubín opta polo idealismo, a implicación moral e o sentido tráxico. Todo un desafío.


Lonxe de optar por unha narrativa invisible, Rubín desprega un extenso catálogo de recursos visuais, a maioría deles ben ostensibles, cos que responde á condición fantasiosa do narrado e o extremado das situacións expostas. Isto resulta moi obvio na utilización dunhas cores intensas, básicas, case estridentes, que subliñan a ambientación fantástica e acentúan o sentido de espectáculo, ao tempo que contrastan co recorrente uso do branco e negro polo autor na súa obra previa. Mais alén diso, cada episodio ten a súa feitura, cada páxina semella ser resultado dunha coidada planificación, alternando composicións simétricas con cadriños asimétricos, ilustracións a toda páxina ou a dobre páxina con planos detalle, incorporando lances mudos, empregando onomatopeas coma marco… Nin o lector menos atento a estes aspectos poderá obviar o aparatoso artificio narrativo que Rubín constrúe para desenvolver o relato, ata chegar a converter o propio acto de lectura nunha experiencia de seu. Polo demais, sen necesidade de introducir citas recoñecibles ou homenaxes explícitas, o peculiar estilo gráfico de Rubín, que mestura elementos de tradicións tan diversas coma o manga, a BD europea ou o tebeo comercial norteamericano, consegue dotar a obra dunha dimensión referencial, ao poder rastrexarse nos seus deseños a pegada de autores clásicos do tebeo superheroico coma Jack Kirby ou Jim Steranko. O resultado é un desenvolvemento gráfico contundente que, lonxe de procurar un lucimento persoal ou de caer nunha experimentación baleira, participa da idea de busca e renovación que dá sentido á obra.

Atopámonos, xa que logo, perante un traballo de simplicidade enganosa. Pártese dunha premisa argumental sinxela e coñecida, que o autor desenvolve de forma lineal, aportando abundantes doses de acción e espectáculo. Mais no canto de apostar só polo entretemento, Rubín adopta unha perspectiva crítica que non só cuestiona a forma e o fondo de certos modelos narrativos contemporáneos, senón que ademais ofrece unha contundente alternativa. Nun complicado equilibrio, o autor reivindica unha certa tradición sen caer na nostalxia; elabora un traballo autoconsciente e referencial pero nunca irónico. El héroe marca un importante salto cualitativo na carreira de David Rubín e sitúa o ourensán por dereito propio na primeira liña da banda deseñada europea actual.

luns, xaneiro 21, 2013

Es a miña nai?

























Se en Fun home Alison Bechdel esmiuzaba a relación que mantivo co seu pai ata a morte deste, na máis recente Es a miña nai? (Mondadori, 2012) torna cara a súa nai para desenvolver un relato semellante, aínda que con matices diferenciadores. Non parece ilexítimo pensar que, dada a boa acollida daquel traballo, a autora aposta por repetir a fórmula coa esperanza de obter un resultado igualmente favorable. Porén, se acreditamos no que a propia Bechdel expón (e, tratándose dun traballo explicitamente biográfico, o crer na veracidade do narrado é unha das máis obvias obrigas do lector unha vez que se avén a ler a obra) debemos aceptar que o relato xurde dunha necesidade íntima da autora: a de discernir exactamente quen é a súa nai para chegar a comprender quen é ela mesma.

Coma en Fun home, en Es a miña nai? abundan as citas, aínda que as que poderiamos considerar estrictamente literarias son menos e practicamente todas referidas a unha única autora, Virginia Woolf, estando o texto inzado de mencións á psicanálise e os seus autores. A diferencia ten claras consecuencias, xa que a cita recorrente a Freud, Jung e Winnicott e a introdución constante de densos conceptos psicanalíticos non parecen facilitar a construción do relato, senón máis ben o contrario. Que con eses ingredientes a autora sexa quen de manter a coherencia e ofrecer ao lector un texto de interese di moito do seu talento e intelixencia, máis aínda se consideramos que o seu debuxo ten, ademais de virtudes innegables, claras limitacións. Dito iso, a cerebral sistematicidade do método empregado pola autora para analizar os seus lazos familiares dota a obra enteira dunha certa frialdade e dificulta a implicación do lector pola vía emocional. Persoalmente, non podo negar ademais certo desconcerto, ao comprender a necesidade íntima e privada que está na orixe da obra, mais non a necesidade de facela pública.

Es a miña nai? é unha demostración de teimosía por parte dunha Bechdel que non só se atreve a insistir nun camiño complicado, senón que asume ademais o risco de que o seu traballo sexa interpretado coma unha repetición do anterior. Asumindo que non se trata diso, xurde a pregunta de se, tras este traballo, hai aínda espazo para insistir pola mesma vía. E, de non habelo, a cuestión pasa a ser outra máis interesante aínda: que nova dirección tomará a autora?

Entradas relacionadas
Fun home

mércores, xaneiro 16, 2013

Anónimo



















Alan Moore demostrou con Supreme que é posible contar magníficas historias de Superman sen Superman. Sen entrarmos en comparacións, cómpre loar a falta de complexos de Kike Benlloch e Pedro Villarejo que, tendo unha historia de Superman que contar, decidiron obviar calquera impedimento e simplemente facelo. Anónimo (autoeditado, 2012) non é un cómic DC. Por que debería selo se Superman non sae nel? Modestamente editado polos propios autores e cunha tiraxe reducida, o relato parte da afianzada iconografía do Home de Aceiro para coller despois un suxerente desvío na mellor tradición dos What if? ou mesmo dos Elseworlds de DC, expoñendo facetas do personaxe que dende unha visión ortodoxa do mesmo resultan inapreciables. O caudal de información que todo lector manexa a priori permítelle a Benlloch aforrar en esforzos narrativos que resultarían redundantes, artellando un relato mínimo, cuxa economía atopa unha correspondencia perfecta na sinxeleza gráfica de Villarejo. O resultado é unha intelixente fábula sobre personaxes superpoderosos que ten na súa deliberada pequenez boa parte do seu encanto.

domingo, xaneiro 13, 2013

Cousas de mortos

























Tras anos promovendo fanzines na área da Coruña, Manel Cráneo comezou a colaborar de xeito habitual coas revistas de banda deseñada profesionais (ou semi) que xurdiron en Galicia a partires da segunda metade dos anos 90. Os seus traballos foron aparecendo en cabeceiras coma La Carallada, OFanzine das Xornadas, Golfiño, BD Banda ou Barsowia, así coma en proxectos colectivos coma H2Oil. O seu non é un caso illado, as revistas de BD foron e seguen a ser en moitas ocasións a única alternativa de publicación para un amplo colectivo de autores que carecen doutra canle para darse a coñecer ou manter unha certa presenza no mercado. O traballo de Cráneo nestes anos demostra que, malia as limitacións propias deste tipo de colaboracións (de extensión case sempre e de formato en moitos casos), é posible desenvolver unha obra cun marcado acento persoal e dunha calidade pouco discutible. En sucesivas achegas, o coruñés foi conformando un particular xeito de contar ao tempo que construía un imaxinario propio, perfectamente recoñecible, e do que resultan especialmente representativas as súas historias de mortos.

O recente Cousas de mortos (Demo, 2012) recolle un feixe de narracións breves aparecidas en medios diversos entre 2002 e 2012, coa única excepción de “O morto de Malos Aires”, que o autor elaborou para unha exposición de autores galegos no Salón do Cómic de Barcelona e permanecía inédita ata agora. Todos os relatos escolmados teñen coma protagonistas esqueletos, ánimas e criaturas espectrais, figuras das que Cráneo se vale para ofrecer unha imaxe cotiá e desdramatizada da morte, mais tamén para artellar unha visión crítica do mundo dos vivos, cuxos vicios e contradicións están sempre no fondo de cada historia. Hai, xa que logo, unha certa unidade formal e tamén temática, aínda que os ingredientes se combinan en proporcións distintas en cada caso, conducindo a resultados diversos. Así, “Deserto” e os relatos protagonizados polo fuxitivo Lázaro recréanse na negrura do seu humor, propoñendo situacións extravagantes e mesmo absurdas; “Antístenes morto” fai malabares coas palabras, mesturando filosofía e cinismo; en “Os mortos” suxírense perigosas tanxencias entre o mundo dos vivos e o dos mortos, invertendo o punto de vista tradicional ao respecto; “O home que salvou o mundo” válese dun acabado gráfico diferente ao do resto, de trazo máis aberto e cores máis sombrías, para ilustrar unha paradoxal defensa da burocracia. Así ata catorce relatos que zumegan ironía e un sentido do humor retranqueiro pero que, por estar o alén involucrado, deixan tamén un inquietante amargor tras de si.

Aínda que non se trata dunha recompilación exhaustiva, o presente volume contribúe a compensar a dispersión que afecta a esta parte da produción de Cráneo, permitíndolle ao lector o acceso a algúns dos seus traballos breves máis significativos en condicións semellantes ás das súas obras máis extensas. A súa publicación resulta, polo tanto, plenamente pertinente e apenas pode obxectárselle que non inclúa unha táboa que recolla a data e lugar de publicación orixinal de cada narración. Os plans editoriais de Demo contemplan a saída dun segundo tomo, polo que aqueles que gocen desta lectura terán aínda unha nova oportunidade de rir primeiro e tremer despois.