venres, maio 17, 2013

A banda dos postizos





















David B. e Hervé Tanquerelle recrean en A banda dos postizos (Norma, 2013) a traxectoria dun grupo de atracadores que, nos anos 80, levaron a cabo máis de vinte asaltos a entidades bancarias en Francia. Sorprende que B., un autor que, especialmente nos seus primeiros tempos, teimou en arredarse dos xéneros e formatos consolidados na BD francófona e que dotou sempre dun marcado acento persoal a toda a súa produción, opte agora por un traballo que poderiamos etiquetar coma un thriller de acción baseado en feitos reais. Sorprende, aínda que relativamente. Hai xa tempo que algúns dos autores que, coma el, contribuíron a transformar o panorama da BD francesa a partir dos anos 90, veñen asinando traballos máis facilmente asimilables á produción tradicional do tebeo franco-belga e do cómic comercial internacional. Probablemente non se trate dunha claudicación senón máis ben do contrario. Se a capacidade do medio para trascender os formatos e temas clásicos está a día de hoxe sobradamente demostrada, non hai motivo para non achegarse aos parámetros tradicionais, especialmente se, coma é o caso, iso non implica renunciar ás propias claves autorais.

A banda dos postizos non pretende ser un relato veraz. Segundo recoñecen os propios autores, os feitos reais nos que se inspiraron constitúen un punto de partida do que a trama se vai arredando de forma deliberada. Entre verdade narrativa á exactitude histórica David B. optou polo primeiro, poñendo especial coidado na construción da personalidade dos personaxes protagonistas. É nesa intensa ollada cara o interior dos membros da banda onde resulta máis recoñecible a súa pegada. Cada un polos seus propios motivos, os personaxes revélanse coma seres inadaptados, incapaces de encaixar nun estilo de vida común, para os cales a delincuencia é de feito a única alternativa. A drogadicción, o desequilibrio psicolóxico, a exclusión social ou a falta de alternativas de integración converten aos protagonistas en personaxes extremos, incapaces de retirarse da actividade delitiva aínda cando poderían facelo.  Agradécese tanto a falta de compracencia do seu retrato, que en todo momento elude ofrecer unha visión romántica ou edulcorada da actividade da banda, coma a inexistencia dun discurso xustificador.

Pola súa banda, Tanquerelle amósase coma un artista versátil, adoptando un rexistro gráfico máis realista do que atopamos noutros traballos da súa autoría. A coidadosa reprodución de paisaxes parisinas, especialmente do barrio de Belleville, no que transcorre parte da acción, e tamén de roupas e vehículos da época, aportan realismo e verosimilitude á ambientación oitenteira do relato. A súa é unha narrativa experta, eficaz na descrición dos lances de acción, mais tamén na caracterización gráfica dos protagonistas.

Malia carecer da orixinalidade e do desafío ao lector que atopamos noutras obras de David B., A banda dos postizos consegue ser un sólido relato de acción no que se albisca ademais o intenso retrato dunha época, uns anos 80 que xa non son tempos novos, pero que seguen a percibirse hoxe coma tempos salvaxes.

mércores, maio 08, 2013

Lóstregos de Brest!

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xa pode lerse en culturagalega.org a primeira das dúas "paisaxes" que dedicarei á Bretaña francesa. Nela falo de Brest, fermosa cidade portuaria que estaba sempre en boca do capitán Haddock, e que foi representada en todo o seu esplendor por artistas como Jacques Tardi ou Patrice Pellerin. Despois da Segunda Guerra Mundial, que a deixaría destruída, viría a reconstrucción, período que sería certeiramente retratado por Etienne Davodeau. Pasen e lean, Lóstregos de Brest! 

luns, maio 06, 2013

Mudman 1

























Soterrada pola morea de títulos publicados con ocasión do Saló del Cómic de Barcelona atopamos Mudman (Aleta, 2013), primeira entrega da nova serie de Paul Grist para Image, na que o autor británico retorna ao xénero dos superheroes, do que xa ofrecera únha peculiar versión en Jack Staff. Este primeiro volume contén os cinco primeiros números da cabeceira, na que Grist recicla conceptos típicos dos tebeos protagonizados por superheroes adolescentes, un subxénero dentro da narrativa de heroes enmascarados cuxa figura paradigmática sería Spiderman pero que conta con outros referentes clásicos coma os New Teen Titans de Wolfman e Pérez ou os Novos Mutantes de Chris Claremont. Aínda que sen citas nen referencias explícitas, Grist asume toda esta bagaxe, incorporando ao seu título a maioría dos tópicos desta caste de relato. Seguindo un esquema ben coñecido, a adquisición de superpoderes por parte do protagonista, Owen Craig, acentúa as inseguridades propias da súa condición adolescente. A aparición de capacidades que non domina lévao a sentirse diferente e incomprendido, máis aínda no medio no que se atopa, a escola (unha escola británica, no canto do clásico High School norteamericano), que se ergue coma o espazo institucionalizado no que o protagonista non consegue encaixar. Tamén o seu contorno emocional se verá trastocado, ao interferir a súa nova condición nas súas relacións familiares, de amizade e sentimentais. O proceso de aprendizaxe que o levará a dominar as súas novas habelencias será o rito de paso que o conducirá tamén á vida adulta.

Orabén, por se a denominación da cabeceira non resulta abondo explícita, os concretos poderes que adquire o protagonista (que se converte, basicamente, nun home de lama) despexan calquera dúbida respecto da lixeireza do enfoque adoptado por Grist. As súas pretensións neste novo traballo non semellan ir máis aló de ofrecer ao lector un sinxelo divertimento, no que a condición referencial e autoconsciente do relato é apenas un matiz. O seu é un achegamento irónico, predominantemente humorístico, por momentos próximo á parodia, pero sobre todo, simple e lineal. Neste senso, a cabeceira revélase coma claramente distinta de Jack Staff, obra tamén superheroica, referencial e irónica, pero dunha complexidade maior. A través dela, Grist ofrecía unha persoal síntese de dúas tradicións historietísticas protagonizadas por seres superpoderosos: os cómics Marvel (a propia serie xurdía dun proxecto fallido sobre Union Jack e polas súas páxinas circulaban versións máis ou menos recoñecibles de personaxes da Casa das Ideas) e os cómics británicos de superheroes, fantasía e ciencia ficción. En contraste, Mudman é unha obra menos intertextual, de propósitos máis modestos e cun desenvolvemento máis convencional que, malia conservar Grist todas as súas virtudes como narrador, dá lugar a un grafismo tamén máis simple. O conxunto é un traballo correcto e sen pretensións, destinado a ocupar unha posición secundaria dentro da produción do seu autor.

domingo, maio 05, 2013

Supercómic. Mutacións da Novela Gráfica contemporánea


 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Tanto no seu blogue coma no texto introdutorio de Supercómic. Mutacións da Novela Gráfica contemporánea (Errata Naturae, 2013), Santiago García deixa claro que o propósito desta obra colectiva non é o de ofrecer unha visión global, comprensiva e sistemática da banda deseñada e a súa historia, senón unha  perspectiva fragmentaria e actual, cualificada polo seu interese e a personalidade dos autores dos textos que compoñen a obra. O destinatario natural da mesma non sería tanto o lector especializado canto o consumidor ocasional, ao que se lle ofrecería a oportunidade de ampliar a súa visión do medio ao tempo que se lle facilitaría un catálogo de títulos que poderían ser do seu interese. Para dar corpo a esta idea, García elixiu a un grupo de autores perfil e traxectorias ben diversas que, en foto de grupo, conseguen ofrecer unha visión persoal e suxestiva da actualidade do medio. Non parece casual que canda críticos e divulgadores xenuinamente ligados ao cómic atopemos outras voces, as de historietistas ou escritores e críticos doutros campos, co cal entendemos que se pretende ofrecer unha visión plural e diversa, que non emana exclusivamente do propio medio.

O primeiro texto corresponde a Eddie Campbell, autor dunha obra historietística singular e dificilmente clasificable que, ademais, se ten revelado coma un lúcido analista do medio. O seu ensaio está centrado no cómic autobiográfico, unha das tendencias recentes máis relevantes e que el mesmo practicou atinadamente en traballos como Alec ou O destino do artista. Campbell acomete un comedido achegamento a algúns dos títulos máis relevantes da devandita tendencia sendo, se cadra pola súa orixe británica, é un dos autores que máis disciplinadamente se cingue á premisa do libro, preferindo resultar accesible a ser exhaustivo. É probable que o lector afeito aos seus textos bote en falta o afiado sentido crítico do que fai gala habitualmente, o que non impide apreciar o interese do seu artigo.

A seguir atopamos o texto no que Ana Merino se ocupa da centralidade da figura feminina na obra dos irmáns Gilbert e Jaime Hernández, cuestión que podería dar pe un estudo máis extenso e detallado do que permite esta obra. Aínda aceptando que a experiencia persoal da ensaísta pode ser un punto de partida válido para o seu achegamento, coido que a apelación repetida ás súas vivencias con respecto aos Bros e a súa obra termina por cangar o texto, restándolle profundidade e capacidade analítica.

O seguinte artigo corre a cargo de David M. Ball, profesor do Dickinson College que se achega a unha figura tan esencial para comprender o presente do cómic coma Chris Ware. Nun coidado estudo, Ball analiza a relación entre a representación recorrente do fracaso na obra de Ware e a batalla pola respectabilidade do medio, na que a ollada paródica do autor parece xogar unha posición ambivalente ou ambigua. Confeso que, durante a lectura deste texto, o meu sentido arácnido toleaba cada vez que atopaba unha mención á homologación ou integración da BD coa literatura como sinónimo do seu recoñecemento cultural, o cal non me impide identificar este texto coma un dos máis profundos e rigorosos de cantos compoñen o volume.

O texto de Raul Minchinela é, dende a súa premisa, un dos máis orixinais e vivaces de todo o libro. Tomando como punto de partida unha viñeta de Vázquez na que interactúan varios personaxes da editorial Bruguera e que sería claramente inspiradora do 13 Rue del Percebe de Ibáñez, Minchinela refírese aos vasos comunicantes entre universos de ficción, dende a representación colectiva de personaxes que comparten un mesmo medio ambiente editorial (sería o caso da viñeta mencionada e tamén de fenómenos xenuinamente superheroicos coma os crossovers, os team-ups, os personaxes convidados, os conceptos de continuidade e de Universo editorial compartido), ata os choques de universos editoriais (Marvel e DC) ou a promiscuidade entre universos de ficción (os contos infantís de autoría e procedencia diversas en Fábulas de Bill Willingham), pero tamén cruzamentos de medios (a literatura, o cinema, a televisión e a propia BD en A Liga dos Cabaleiros Extraordinarios de Moore e O’Neill) ou temporais (Inside Moebius, Lost Girls...). Aínda que probablemente resulte pouco útil coma catálogo para neófitos, o artigo destaca pola súa singularidade, sendo un deses casos nos que é a peculiar ollada do autor o que dá forma a un magma de referencias que, doutro xeito, podería parecer caótico.

Pola súa banda, o texto de Daniel Ausente presenta o cómic como testemuña do cambio social en España, dende a escola Bruguera ata Fagocitosis e a restante obra de Marcos Prior. A relevancia que este artigo e o anterior conceden aos autores que publicaron na editorial Bruguera dende a posguerra ata os anos 80 revela non só que aqueles cómics resultaron claves na formación de varias xeracións de lectores, senón tamén que, malia ter sido obxecto xa de estudos, monografías e mesmo recreacións haxiográficas coma El invierno del dibujante, é probable que a entidade do seu legado non teña sido posta en valor aínda como merece. Polo demais, o artigo de Ausente analiza como o cómic foi evolucionando consonte a sociedade española ía atravesando diferentes etapas políticas e sociais, ofrecendo apuntamentos sobre o movementos tan dispares coma o tebeo satírico da transición, a liña chunga e o underground cañí dos anos 80, as tendencias do cambio de século, o cómic de autor máis recente ademais de, como sinalabamos, os tebeos de Bruguera coma gran caldo primordial.  

O traballo conxunto de Max e Mireia Pérez marca un interesante interludio no conxunto do volume, ao situar no centro do escenario a aquel de quen se estaba a falar: o cómic. Ambos autores desenvolven a dúas mans unha breve historieta na que reflexionan sobre o acto creativo que está detrás do seu oficio e que debería servir en boa medida para demostrar a potencialidade de medio. Max representaría non só a experiencia e o prestixio, senón tamén a inquietude, a procura de novos camiños, a evolución; Pérez encarnaría á principiante que acada o seu primeiro éxito e que ten por diante de si un futuro con tantas promesas coma incerteza. O resultado é unha das maiores decepcións do libro, sendo o seu maior interese a curiosidade de comprobar como encaixan os seus debuxos. No que atinxe aos contidos, as reflexións que se consignan son lixeiras e tópicas, lugares comúns da creatividade artística que a ninguén sorprendería escoitar nun talent show, e tampouco as metáforas visuais ás que recorren resultan excesivamente estimulantes. Non teño dúbida de que podemos agardar máis de ambos autores.

Dificilmente podemos imaxinar un autor máis idóneo que Eloy Fernández Porta para descifrar a obra dun creador outsider e estraño coma Miguel Ángel Martín. Se cadra estou trabucado, pero teño a sensación de que a carreira do historietista leonés ten evolucionado seguindo principalmente tensións internas e, en parte debido á súa personalidade, en parte ao carácter multidisciplinar da súa produción, sen unha excesiva dependencia respecto das dinámicas do mundo da banda deseñada. O estudio de Fernández Porta consegue proporcionar unha visión completa do artista ao tempo que presenta distintos contextos que permiten explicar o seu traballo. O autor de Afterpop mantense fiel ás claves da súa propia escrita, torrencial ata o abafante, encadeando vocabulario académico con latiguillos de telelixo, emparentando tótems da alta cultura con figuras irredentas da cultura popular e cos inevitables momentos para a cita sinestésica (“Meseta (Ciencia ficción) [obra de Marina Núñez] es un monumento que proclama la victoria del Cyborg Manifesto sobre La España invertebrada (...)”). O resultado entusiasmará por igual aos seguidores de  Martín e Fernández Porta.

O texto que Jordi Costa dedica a Shintaro Kago reúne todas as características das que aborrecen os seus detractores (os de Costa): profusión de referencias, barbarismos (realmente, etiquetas conceptuais que non adoitan traducirse, coma screwball comedy, giallo ou pinku eiga) e unha proliferación arbórea de oracións requintadas que aconsellan unha lectura demorada cando non un frecuente repaso do xa lido. Porén, o texto supón un novo exemplo da singular ollada deste crítico sobre todo cinematográfico e da súa capacidade para engadir significados e reinterpretar produtos culturais. Segundo confesión explícita, Costa pretende explicar a obra de Kago a partir de referentes occidentais coma Kiss me deadly de Aldrich, Blow Up de Antonioni os giallo de Argento ou mesmo fábulas relixiosas coma o mito de Pandora ou a célebre historia da muller de Lot. Haberá quen pense que esta cadea de referencias fala máis do crítico que do autor analizado, algo que confirmaría o feito de seren filmes a maioría dos referentes aludidos, pero non pode negarse que o texto de Costa, o seu método, diría eu, ten outra virtude: a de partir dunha visión global e promiscua do mundo da cultura, no que obras e autores manteñen relacións insospeitadas e mesmo inconscientes, relacións que é lexítimo elucidar polo intérprete (o crítico, mais tamén o lector) na medida en que sexa quen de demostrar a súa existencia. Fronte a contextualización obvia (a do contorno próximo do autor e a obra, xa sexa xeográfico, cronolóxico ou o propio da disciplina cultivada), Costa prefire a asociación dende a distancia.
 
No seguinte artigo, o crítico e editor Óscar Palmer leva a cabo un moi selectivo repaso polo noir en viñetas. Pártese dunha breve mención dos moitos antecedentes propios do medio (as comic-strips, as cabeceiras criminais dos anos 40 e 50), que darían de seu para un extenso ensaio, para analizar producións máis recentes que sistematiza clasificándoas polo seu parentesco: coa literatura, coas teleseries e co propio cómic. Pode resultar rechamante a ausencia do cinema nestas filiacións, mais non deixa de tratarse dun recurso organizativo que lle permite ao autor falar de obras coma o Parker de Darwyn Cooke, Scalped de Jason Aaron e J.M. Guéra ou a produción de Ed Brubaker, facendo fincapé en A escena do crime e Criminal. Chama a atención que centre boa parte da súa atención no Punisher (MAX) de Garth Ennis, un produto no que o sabor noir non é precisamente o dominante, estando a súa influenza moi mesturada con ingredientes doutros xéneros. En calquera caso, Palmer domina o campo no que se move, sendo quen de transmitir unha visión acaída e plural do presente do xénero en viñetas.

Pepo Pérez analiza a dimensión política do comic-book mainstream norteamericano, é dicir, o tebeo de superheroes. Moi centrado na obra de Frank Miller, da que Pérez é profundo coñecedor, o texto parte dun resumo da evolución do xénero dos superheroes dende as súas orixes para desembocar na reorientación que tivo lugar a mediados dos 80, fenómeno este ben coñecido polos afeccionados ao medio dada a influenza determinante de dúas obras capitais do xénero, Batman Dark Knight returns (Frank Miller) e Watchmen (Moore e Gibbons). Dirixido a un público menos coñecedor da historia do relato de heroes enmascarados, o texto analiza esta refundación do xénero dende unha interesante premisa: a de que un troco desta natureza ten sempre os seus alicerces nunha transformación dos valores culturais predominantes na sociedade de que emana. Aínda que citando Watchmen e outras obras coma Marvelman/Miracleman, a análise toma coma substancia principal os títulos esenciais da carreira de Miller: Batman: Dark Knight returns e tamén a súa secuela, Batman: Dark Knight strikes again, obras das que se ofrece unha intelixente lectura en termos políticos que probablemente non sorprenderá aos afeccionados máis informados, pero si resultará esclarecedora para o perfil de lector ao que vai dirixido este libro. A seguir, Pérez analiza polo miúdo o máis recente traballo do autor, o propagandístico Holy Terror!. Entre os acertos do artigo, a visión multidisciplinar que incorpora referentes doutros medios, do cinema de vigilantes, do xénero bélico ou de filmes recentes. Moi estimulante resulta a exposición das semellanzas entre Dark Knight returns e  o western El fuera de la ley (1976) de Clint Eastwood ou o paralelismo entre Lex Luthor (Dark Knight strikes again)-Kingpin (Daredevil: Born again)-Mr. Potter (Qué bello es vivir!);  e esencial para comprender a postura do analista é o contraste entre a visión da guerra entre EEUU e Al Qaeda que reflicten Holy Terror e Zero Dark Thirty (2012). Para unha máis fonda contextualización do labor de Miller e unha mellor comprensión das súas posicións ideolóxicas actuais, Pérez válese coma termo de comparación das crónicas xornalísticas de Joe Sacco e de cómics hiperrealistas de inspiración superheroica, coma o traballo de Warren Ellis (The Authority, Black summer) ou de Mark Millar (The Authority vol 2, The Ultimates). O conxunto é unha fiel radiografía da evolución ideolóxica que reflicte a obra de Frank Miller, ademais dunha acaída exploración das posibilidades de lectura en termos políticos das mitoloxías superheroicas. 

Fernando Castro Flórez asina o que probablemente sexa o máis denso de todos os textos, no que enceta una cadea de reflexións sobre conceptos sociolóxicos, antropolóxicos e de filosofía política empregando coma referentes cómics coma Watchmen, 300 ou The Ultimates, que acompañan citas de autores coma Barthes, Eagleton, Zizek ou Foucault. O problema non é tanto o grao de sofisticación argumental do texto, que é alto, canto o feito de dar por lidos os cómics que menciona, de xeito que dificilmente resultará intelixible para un lector que careza dunha certa bagaxe no mundo da historieta. 

O volume péchase cunha completa entrevista de Alberto García Marcos a Emmanuel Guibert na que o artista francés expón o seu punto de vista sobre algunhas das obras máis importantes da súa produción, explicando as súas inquietudes, as súas intencións creativas e tamén algunhas das técnicas que emprega. No repaso da súa traxectoria, Guibert ofrece tamén a súa visión sobre a obra de autores vinculados a el por un ou outro motivo, coma Joann Sfar, Marjane Satrapi ou David B. Unha conversa ben conducida na que o lector atopará as claves necesarias para achegarse á obra do autor de O fotógrafo.

Mais alén da valoración de cada unha das pezas que a compoñen, a obra no seu conxunto merece o seu propio xuízo. Neste senso, cómpre apreciar a singularidade da obra e a escaseza (mesmo a inexistencia) de proxectos semellantes, polo que tanto a iniciativa de Errata Naturae, unha editorial xeneralista cun catálogo certamente interesante, coma o perfecto labor e a claridade de ideas de Santiago García coma coordinador do título, merecen un recoñecemento. É obvio que a selección dos colaboradores predetermina en boa medida os resultados e sempre haberá lectores que queiran poñer obxeccións á lista dos elixidos, mais coido que ninguén pode negar nin a entidade dos participantes nin a calidade dos seus traballos. A visión persoal que está detrás das eleccións de García apórtalle uniformidade e coherencia ao proxecto, sen que en ningún momento pule por establecer un canon. O libro, en definitiva, suxire significados e abre debates, algo sempre desexable. Oxalá xurdan axiña máis iniciativas semellantes.