venres, decembro 07, 2018

Taxi

En certo sentido, podemos ver a traxectoria de Alfonso Font como un paradigma da doutros moitos autores que participaron na explosión da historieta adulta en España dende o final do franquismo ata a finais dos 80. Natural de Barcelona, cidade clave na orixe do movemento, os seus primeiros traballos datan dos anos 60, así que cando o boom chegou, el xa estaba alí. Coma moitos dos seus compañeiros de xeración, traballou para o estranxeiro na década dos 70, primeiro para o mercado anglosaxón mediante axencias coma Selecciones Ilustradas ou Bardon Art, despois facéndose un nome coma debuxante no mercado francófono. Nos 80 chegaron os seus primeiros cómics como autor completo, títulos como Historias negras, Cuentos de un futuro imperfecto ou El prisionero de las estrellas que exemplifican unha certa maneira de concibir o cómic adulto propia daquel tempo: historias que optan declaradamente polas estruturas de xénero pero que aspiran a unha certa transcendencia polos temas tratados e engaden habitualmente unhas pingas de sexo e violencia que certifican a súa inadecuación para o público infantil. Malia as peculiaridades que poida reunir o seu caso, é probable que esta etapa da súa carreira creativa sexa a máis fácil de interpretar, xa que moitos coetáneos seus seguiron traxectorias semellantes cando non colaboraron directamente con el (foi o caso de Carlos Giménez ou Adolfo Usero entre outros), e existe un marco xeracional, o mencionado boom do cómic adulto en España, que permite contextualizar correctamente a súa produción naqueles anos. É a medida que avanzamos no tempo e nos afastamos dese marco teórico cando as singularidades abrollan.

Malia que un estudio tan solvente coma Del boom al crack. La explosión del cómic adulto en España (1977-1995) considera que os efectos da deflagración do cómic adulto chegan ata o ano 1995, podemos dicir que a partir da segunda metade dos 80 os signos de crise son máis que evidentes. O desengano de determinados autores pola falta de apoio do público e a escasa repercusión social dos seus traballos lévaos a abandonar a banda deseñada, mentres outros non ven outra saída que a de procurar fórmulas que lles permitan crear cómics economicamente viables. O desexo de afirmación autorial deixa paso a un certo sálvese quen poida: a supervivencia pasa a ser o prioritario. As revistas de cómic que quedaran a flote despois da proliferación de cabeceiras a principios dos 80 reflicten esta mudanza, procurando o favor do público mediante contidos máis lixeiros, cando non recorrendo a vellos engados coma o erotismo. Font nunca estivera entre os autores de maiores veleidades intelectuais da súa xeración. Pola contra, os seus cómics partiran sempre de xéneros populares como a aventura e a ciencia ficción, polo que no seu caso máis que unha viraxe creativa haberá unha suave adaptación ao medio. E así, abrirá a segunda metade dos 80 con Jann Polynesia (posteriormente Rohner), serie de pulso aventureiro que aparecerá en Cimoc a partir de 1986, e apenas un ano máis tarde verá a luz na mesma revista un novo serial: Taxi

Intrépidos reporteiros.
Font comeza a publicar en Cimoc El laberinto del dragón, a primeira aventura de Taxi, en agosto de 1987 a razón dun capítulo de 12 páxinas por revista. Apenas uns meses despois da súa conclusión aparecerá recompilada nun volume unitario na colección Cimoc Extra Color da editorial Norma, unha política de edición típica da época na que recuncaría nas dúas aventuras posteriores do personaxe (Un crucero al infierno e La fosa del diablo), e mediante a cal autor e editor rendibilizaban un mesmo produto en dúas quendas. Coma noutros moitos traballos previos, Font opta en Taxi polo relato de xénero, ofrecendo varios relatos de suspense e acción protagonizados por unha rapaza nova, a Taxi á que alude o título, e un xornalista algo máis maduro de nome Nelson. Hai neles certas implicacións políticas e algúns contidos de índole social, mais son apenas pretextos para desencadear a narración, o seu peso na trama é escaso. El laberinto del dragón, a aventura inaugural da serie, resulta ben significativa a este respecto: malia xirar o argumento arredor dunha serie de crimes racistas, estes apenas se nos mostran e nin sequera hai personaxes pretos. As implicacións políticas e sociais que poderían derivar dunha trama desta caste fican inexploradas. Resolto o misterio o problema queda solucionado. O seu tratamento da intriga criminal céntrase nos elementos máis lúdicos (a investigación, a peripecia) e deixa o subtexto ideolóxico nun segundo plano. A serie carece de pretensións, é vocacionalmente lixeira.

Agora que se fala tanto do protagonismo feminino e de strong female characters, cabe preguntarse se o personaxe de Taxi responde a unha intención progresista ou se é pura male fantasy. Por unha banda, Font sitúaa na cerna do relato, na posición inequívoca de protagonista (Nelson está claramente subordinado a ela) ata o punto de darlle nome á cabeceira, e faino nun momento histórico no que construír unha serie arredor dun personaxe feminino era calquera cousa menos unha garantía de éxito, non sendo as de carácter erótico. E non só iso, os atributos persoais do personaxe son notables: ten carácter e iniciativa, é espelida, valente, intelixente e resolutiva, sabe valerse por si soa. A cuberta do primeiro álbum da serie, que é tamén a cuberta da edición integral de Planeta, semella responder á intención de destacar o carácter do personaxe por riba do seu aspecto. Coa cidade de Barcelona de fondo, Taxi aparece con expresión seria, case de enfado, a carón dunha mesa de traballo, cunha cámara pendurada do ombreiro, un bolso para o equipo fotográfico e unha cazadora de pel de año, signos externos que a identifican coma a intrépida reporteira que é. 

Taxi e Nelson, tensión sexual non resolta.
Quere iso dicir que o personaxe se afasta dos estereotipos femininos máis rancios e misóxinos? Tampouco é tan doado. Non son poucas as ocasións nas que o protagonismo feminino se xustifica no desexo de satisfacer a ollada masculina. É ese o caso? Pois si e non. Para empezar, Font non foi quen de resistirse a facer de Taxi unha muller fisicamente atractiva, por máis que tampouco responda a un estereotipo excesivamente sexualizado. Por outra, aínda que poucas e bastante inocentes, non poden obviarse as pasaxes de exhibición gratuíta do seu corpo. Se antes falabamos da cuberta do primeiro álbum, as do segundo e terceiro ofrecen unha imaxe máis sexualizada do personaxe. Dito iso, interpretar o conxunto da cabeceira como un pretexto para a explotación lúbrica da figura feminina resulta evidentemente errado.

Tamén a súa relación co seu compañeiro Nelson merece un comentario. Cando Font decide apoñerlle á xuvenil Taxi un compañeiro de mediana idade, de rostro rudo e pelo cano, está claramente buscando un contraste que explotar narrativamente. A relación que se establece entre eles está marcada por esta variable: se Taxi representa a impulsividade xuvenil, Nelson compórtase coma un home experimentado, exerce en varias ocasións o papel de protector e nalgún momento chega a tratala con certo paternalismo. Se o compañeiro fose un rapaz novo e atractivo coma ela, sería moi difícil establecer unha dinámica entre eles que non rematase na tensión sexual. Entre Taxi e Nelson habela haina, pero moi atenuada, case imperceptible, e en ningún momento se incorpora ao argumento. Implicitamente, Font está renunciando a situar a sexualidade da protagonista no centro do relato, aínda que sexa a costa de asignarlle un titor.

"¡Vaya! ¡Qué oportuno!"
Visto en conxunto e coa perspectiva dos anos, penso que Font si quixo crear un personaxe feminino cuxo interese e valor en termos narrativos estivese por encima do seu atractivo físico. Non puido facelo sen pagar certas peaxes, mais o esforzo, coido eu, existe.

Non sendo a obra máis destacada do seu autor nin a máis representativa do seu tempo, Taxi reúne valores suficientes para merecer unha reedición. É de agradecer que Planeta rescatara do esquecemento este título, recollendo nun único volume os tres álbums do personaxe cun formato e unha calidade de reprodución aos que se lles poden poñer poucas pegas. Dito iso, resulta inexplicable que unha reedición coma esta non inclúa contidos que permitan contextualizala correctamente. É asombroso que o Integral de Planeta careza totalmente de paratextos: non hai introdución nin epílogo, tampouco nota biográfica do autor, nin a mínima información que lle permita ao lector informarse de cando foron publicados orixinalmente estes cómics. Poucos libros se publican sen un texto publicitario na contracapa. Este é un deles. Un desleixo inexplicable que sitúa esta edición por debaixo do que a obra merece. 

domingo, novembro 25, 2018

Alison Bechdel en galego

Fun Home. Unha familia traxicómica

Rinoceronte incorpora ao seu catálogo unha das novelas gráficas máis salientables da primeira década do século XXI.
 
É unha boa nova que Rinoceronte, a editora de referencia no que a traducións ao galego se refire, retomara en 2018 a súa liña de novela gráfica con dous novos títulos: Maus de Art Spiegelman, pedra angular da dignificación do cómic nos anos 80 e do que, por certo, a editorial mallorquina Inrevés publicara xa unha versión en galego en 2008; e Fun Home de Alison Bechdel, unha das novelas gráficas máis destacadas da primeira década do século e o título que catapultou á fama á súa autora. Publicada orixinalmente en 2006, a obra acadou unhas vendas notables, ademais dunha excelente acollida crítica, situándose axiña coma referente ineludible dunha das correntes máis relevantes daquela década, a do cómic autobiográfico.
 
Fun Home confirmaba o tránsito de toda unha xeración de creadores dende o underground ata o cómic de autor, especialmente no mercado norteamericano. Coincidindo co cambio de século, artistas cuxas propostas se desenvolveran nas marxes da industria, guiados nos máis dos casos por pretensións que entraban en contradición co discurso dominante, comezaron a atopar abertas canles de difusión que ata daquela se lles negaran, podendo achegar o seu traballo a un público cada vez máis amplo. Foi o caso de Bechdel, que levaba máis de vinte anos publicando en distintos medios Dykes to watch out for, unha tira cómica na que mesturaba costumismo, crítica política e humor para recoller o día a día da comunidade lésbica norteamericana. Malia tratarse dun cómic tan lúcido coma divertido, a súa popularidade restrinxíase aos lectores das publicacións LGBTQ e revistas de humor nas que a cabeceira fora aparecendo sucesivamente. Pola contra, a aparición de Fun Home e a súa boa recepción crítica en medios coma Entertainment Weekly ou The New York Times demostraron a existencia tanto dun gran público lector interesado pola obra dunha autora cuxas claves creativas non mudaran significativamente, coma duns mediadores culturais (os mass media) dispostos a dispensarlle por fin a determinados cómics o tratamento propio das disciplinas culturalmente relevantes.
 
Se Fun Home puido no seu día acceder á respectabilidade dun xeito tan directo é porque reúne moitos dos elementos que concitan as ficcións que tradicionalmente se consideran premiables: trátase dun drama (aínda que o subtítulo anuncie a presenza de detalles cómicos) que atinxe temas de relevancia social (a primeira década do século XXI foi crucial para a normalización das sexualidades afastadas da heteronormatividade) e que desprende unha indiscutible veracidade (e non só pola súa condición autobiográfica). Bechdel parte da estraña morte do seu pai cando ela tiña vinte anos para iniciar un percorrido por distintos episodios da súa infancia e primeira xuventude na casa á que se refire o título, unha vella casona de case un século de antigüidade situada nunha pequena vila de Pennsylvania. Fun Home é un exercicio reflexivo no que a autora expón o seu tránsito cara a vida adulta ao tempo que pretende desentrañar a complicada personalidade dunha figura paterna que exerceu sobre ela unha teimuda influencia nos primeiros anos da súa vida. Entre ela e o seu pai, ao que ela alcuma Dédalo pola súa pulsión transformadora, teceuse unha afinidade mediada por un sentido estético compartido que non chegou a converterse nunha afectividade real. O feito da filla descubrir no pai unha homosexualidade non recoñecida, aínda que tampouco totalmente oculta, lévaa a atopar novos significados nas súas vivencias infantís, ao tempo que se cuestiona as condicións do pacto matrimonial dos seus pais. A preeminencia da figura paterna sitúa a nai nun inxusto segundo plano que Bechdel tentará compensar anos máis tarde con Are you my mother? (2012), unha secuela pexada pola súa frialdade psicanalítica.
 
Fronte a claridade coa que se definen os sentimentos nos relatos que buscan a satisfacción inmediata do público, Fun Home presenta ao lector un catálogo de afectos estraños e, probablemente por iso, verosímiles. Transcorridos máis de dez anos dende a publicación orixinal, o entusiasmo con que inicialmente foi recibida apenas merece matices, mentres a súa recente transformación en musical de éxito confirma que segue a gozar dunha relación privilexiada co público. Fun Home merece ser considerado un dos cómics esenciais do que levamos de século e a súa entrada no noso sistema editorial só pode considerarse unha excelente nova.
 

domingo, outubro 21, 2018

Conversa cun vello revoltado

O tesouro de Lucio

Demo Editorial publica en galego a biografía en cómic do anarquista navarro Lucio Urtubia.

Demo Editorial, que ata o de agora publicara case exclusivamente autores galegos, apostou este verán por O tesouro de Lucio, un cómic do debuxante navarro Belatz que apareceu en galego ao mesmo tempo que Txalaparta o publicaba en vasco e castelán, mentres que Tigre de Paper tiraba do prelo a edición en catalán. Velaí un xeito de colaboración practicamente inédito no que á banda deseñada atinxe e que permite tender pontes entre autores, lectores e sistemas editoriais que tenden darse as costas malia a súa proximidade.
 
O tesouro de Lucio recupera a figura de Lucio Urtubia, obreiro navarro que entrou en contacto con círculos anarquistas no París dos anos 50, onde chegara como desertor do exército español. As súas conviccións anticapitalistas levárono a emprender accións en contra dos bancos que ían dende “expropiacións” a man armada ata falsificacións de títulos bancarios que a piques estiveron de levar á quebra a entidades coma o City Bank. A súa vida na clandestinidade, na que houbo roubos e persecucións policiais, tempadas na cadea e unha constante tirapuxa coas autoridades, constitúe un material que podía terse modelado e servido ao público baixo o aspecto dun relato de acción “baseado en feitos reais”. Non foi esta a opción elixida por Belatz, que preferiu situar as conviccións ideolóxicas de Urtubia na cerna do seu relato. Mediante a introdución do personaxe de Amaia, unha rapaza que está a investigar a figura de Urtubia para un traballo universitario, o autor expón como as súas experiencias vitais na infancia e mocidade foron esculpindo a súa personalidade e consolidando as conviccións que o levaron a emprender o seu activismo anarquista. Co anarquismo desaparecido da escena política real e vivindo na prórroga dunha brutal crise que trouxo unha posta en cuestión do sistema capitalista e que resultou particularmente lesiva para a imaxe pública dos bancos e as entidades financeiras, o testemuño vital de Urtubia non só resoa coma o eco dun pasado afastado, senón que ofrece argumentos para reflexionarmos sobre  presente.
 
O inesperado éxito de El arte de volar (2009) de Antonio Altarriba e Kim non só contribuíu decisivamente a consolidar o formato “novela gráfica” no mercado español, senón que demostrou a existencia de interese por parte do público no cómic centrado na memoria histórica, deixando a vía expedita para que autores como Paco Roca, Jaime Martín ou Sento Llobell elaborasen algúns dos títulos máis destacados de cadansúas carreiras. O tesouro de Lucio, coa súa evidente pretensión de evitar que a figura de Urtubia caia no esquecemento, participa decididamente desta corrente. Mikel Santos “Belatz”, un auténtico descoñecido entre nós, chega ao cómic cunha longa traxectoria como ilustrador e deseñador gráfico. O seu é un debuxo limpo e de trazo fino que atopa o complemento perfecto nunha paleta de cores en tons pastel, dando como resultado un acabado gráfico asequible para un espectro amplo de lectores. O relato trenza sen perder o pulso as diferentes etapas vitais do protagonista. Lucio Urtubia fica retratado coma un vello raposo que perdeu a forza pero non perdeu as mañas. 
 

domingo, setembro 30, 2018

O monstro de Srebenica

El espíritu del escorpión. La máscara del genocida de Srebenica

O novo cómic do escritor vigués Fernando Llor relata a captura en 2008 do criminal de guerra Radovan Karadzic.
 
O final do século XX trouxo consigo un dos episodios máis vergoñentos da historia de Europa, o conflito dos Balcáns, unha guerra longa e cruel que deixou tras de si milleiros de vítimas ante os ollos dunha opinión pública que constatou a inoperancia duns organismos internacionais que foran concibidos para impedir que se  repetira o horror das dúas Guerras Mundiais. Autores de banda deseñada como Joe Sacco (Gorazde, zona segura), Hermann Huppen (Sarajevo Tango), Joe  Kubert (Fax from Sarajevo) ou Enki Bilal (La Tétralogie du Monstre) teñen consagrado algúns dos seus traballos máis notables a comprender e explicar aqueles feitos. O guionista vigués Fernando Llor e o debuxante Pablo Caballo sitúanse neste ronsel, relatando en El espíritu del escorpión a captura dun dos máis infames protagonistas do conflito, o criminal de guerra Radovan Karadzic.
 
Karadzic ocupara entre 1992 e 1996 o cargo de Presidente da República de Srpska e fora responsable das accións de exterminio e limpeza étnica levadas a cabo polo exército serbobosnio durante a guerra. Despois de anos en busca e captura, resultou detido en Belgrado en 2008, onde exercía como gurú da medicina alternativa baixo o nome de Dragan Dabic. A reaparición do carismático líder político transformado en menciñeiro new age supuxo un extravagante xiro de guión no capítulo final da guerra. Pretendía o xenocida agocharse detrás dun disfrace grotesco ou estivera a Administración serbia nas mans dun lunático? Velaí o fío do que Llor vai tirando para construír o seu relato. 

El espíritu del escorpión responde ao comprensible desexo de desentrañar a natureza do mal. Como é un xenocida? Recoñeceriámolo se o tivésemos preto? Pode alguén capaz de decidir o exterminio de milleiros de seres humanos causar algún ben a quen o rodea? O retrato de Llor contempla a Karadzic dende distintos ángulos: coma o político desapiadado que ordenou a matanza de Srebenica, o asasinato masivo de musulmáns bosnios en 1995 polo que o Tribunal Penal Internacional para a ex-Iugoslavia o condenou en 2016; coma o poeta que aspiraba á inmortalidade escribindo versos en plena guerra; e finalmente, coma o gurú que transformaba o seu carisma en enerxía para sandar durante a súa etapa final na capital serbia. A historia de Jasmina, unha paciente que acode a Karadzic/Dabic en Belgrado para que a axude a quedar embarazada, é empregada polos autores como fío condutor que lles permite conectar os seus anos na clandestinidade co período bélico. Narrado a grandes trazos e cun dramatismo por momentos demasiado enfático, este episodio ficticio válelle aos autores para mostrar a Karadzic coma un ser esencialmente abxecto, que non busca axudar aos seus semellantes senón utilizalos no seu propio proveito.
 
Fundamental para dotar o relato do ton axeitado é o labor de Pablo Caballo, debuxante dun contundente expresionismo que semella debedor de autores tan dispares coma Alberto Breccia ou o primeiro Dave McKean e cuxos modos narrativos lembran ao cómic adulto dos anos 80. O seu desenvolvemento gráfico fai da lectura de El espíritu del escorpión unha experiencia esixente, non tanto polo seu suposto experimentalismo, que non é tal, senón pola frialdade que desprenden as súas páxinas, unha frialdade que conecta coa dureza do narrado. Cun branco e negro bretemoso, Caballo envolve o relato nunha atmosfera abafante da que xorden figuras humanas de perfiles esquivos. Karadzic é retratado coma un monstro vampírico que só deixa vítimas ao seu paso. Non hai redención posible para el.

xoves, agosto 30, 2018

Qadriños: Fantasía e ciencia ficción con sabor a fanzine

A medida que se achega o verán, os fanzineiros poñen as máquinas a funcionar para poderen presentar os seus traballos en eventos de autoedición estivais como o Autobán da Coruña ou No Tengo Mamá de Vigo, ademais de aproveitar sinerxias con festivais coma Viñetas dende o Atlántico. De entre a variada oferta de fanzines aparecidos nestas datas destacamos tres que teñen en común a súa ambientación fantástica ou futurista, aos que engadimos un número especial dunha coñecida revista estranxeira en cuxas páxinas atopamos o novo traballo dun dos máis sólidos valores da nova banda deseñada galega.
 
Altar Mutante #7

Un dos clásicos do panorama galaico da autoedición dos últimos anos é Altar Mutante, revista consagrada ao “horror putrefacto e ciencia ficción graxenta” que dirixen Luis Sendón e Álvaro López e que acada xa o seu sétimo número. Fiel ás premisas sentadas nas primeiras achegas, a cabeceira acolle os traballos dos autores habituais (Sendón e López, Cráneo, Benlloch...) ao tempo que incorpora colaboradores ocasionais (Dani Xove, Jagoba Lekuona, Gairah Love...). Cada un deles asume o espírito que inspira a publicación dende as súas propias coordenadas creativas, dándolle forma de ciencia ficción hiperviolenta, fábula perversa, terror urbano, espada e bruxería ou humor macabro. O menú é máis variado do que podería parecer, sendo os mellores petiscos aqueles que provocan unha certa ansiedade pola súa inevitable brevidade. Por destacar algúns: a colaboración de Kike J. Díaz amosa o indiscutible progreso dun autor que debutou hai cinco anos co ambicioso Nordés e que leva tempo afinando un estilo máis próximo ao cartoon; Kike Benlloch e Diego Blanco ofrecen un relato de contornos ásperos que resulta interesante pola súa proximidade, talvez casual, ás claves literarias de Hawthorne ou Borges; e finalmente, Debelius atopa a mestura exacta de humor e gore nun capítulo que recunca no espírito das súas achegas nos números anteriores. O debuxante vigués está chamado a cumprir nun futuro inmediato coas grandes expectativas que os seus traballos recentes están a xerar.
 
Amair #1

Un que este ano se amosa especialmente prolífico é Kike Benlloch. Ademais de colaborar en Altar Mutante presenta dous cómics autoeditados, Amair e Legado, ambos en formato grampa (é cando menos un paradoxo que a grampa, que perdeu hai tempo a súa preponderancia dentro do cómic comercial, estea a ser recuperada dende o ámbito da autoedición) e primeiros capítulos de senllas sagas que continuarán en futuras achegas. Amair desenvólvese nun escenario fantástico semellante ao que o propio Benlloch creara para Cuimhne e a súa secuela, Cuimhne: La deuda, aínda que o ton poético que presidía aqueles dous relatos (especialmente o segundo) é substituído aquí por un alento épico que o fai abalar decididamente cara o xénero de aventuras. A fantasía guerreira é un terreo no que o debuxante Luis Sendón sabe desenvolverse con soltura, sendo a ambientación, a creación de paisaxes e a definición visual dos protagonistas, onde o seu traballo brilla máis. Moi suxestivo cando a narración avanza de forma pausada, as súas páxinas reséntense nos lances de acción, onde o seu característico trazo groso tende a recargar excesivamente as viñetas. Este primeiro capítulo esgótase na presentación da premisa argumental, na que uns deuses escuros utilizan a dúas tribos rivais para enfrontárense entre si. O personaxe de Amair, chamada a ser a protagonista do relato, ten unha participación menor que supoñemos que aumentará en futuras achegas.
 
Legado #1

Pola súa banda, Legado transpórtanos a un escenario de ciencia ficción clásica no que se escenifica a confrontación entre o individuo e as grandes estruturas de poder. Xulia Pisón, que xa amosara a súa querenza polas paisaxes futuristas en ∞-1, segue a medrar como artista a medida que asume retos cada vez máis ambiciosos. A pluralidade de personaxes protagonistas deste cómic, a súa estrutura non lineal e o ritmo cambiante ofrécenlle a ocasión para despregar toda unha serie de recursos narrativos e de caracterización que probablemente non tivera oportunidade de ensaiar ata o de agora, cun balance claramente positivo. A historia desenvólvese en dúas partes, polo que o final deste primeiro capítulo deixa todas as portas abertas. Agardemos que o segundo e derradeiro non se demore demasiado, e non só para que non esvaeza o interese da trama, tamén para manter a unidade de estilo. Unha artista en crecemento como Pisón pode evolucionar moito nuns poucos meses.
 
Judge Death: Darkness descends
 
Malia non tratarse dun fanzine, non resulta forzado mencionar aquí o novo cómic de Xulia Vicente. En primeiro lugar, porque a debuxante non está desvinculada da escena da autoedición da que formou parte activa durante os últimos anos; e, en segundo lugar, pola afinidade temática dos cómics que acabamos de mencionar co seu traballo máis recente, unha colaboración coa lendaria revista británica 2000 AD. O magazine inglés de ciencia ficción por excelencia ten cambiado moito entre os anos 80 e a actualidade. Aínda que moitos dos personaxes seguen a ser os mesmos (os Xuíces Dredd e Anderson, Rogue Trooper, Tharg...) o enfoque ten mudado de maneira irremediable. A contratación de Vicente, debuxante de estilo riquiño, abonda para corroboralo, máis se consideramos que a súa colaboración ten como protagonista o sinistro Xuíz Morte, un secundario habitual nas aventuras do Xuíz Dredd que acadou o seu pico de popularidade nos lapis de Brian Bolland. A versión da galega pouco ten que ver coa dureza hiperrealista do debuxante inglés. O seu relato, escrito por unha das guionistas habituais da cabeceira, Leah Moore, entrecruza o camiño do Xuíz zombie cun grupo feminino de música punk, dándolle á trama unha ancoraxe cotiá que facilita o encaixe da debuxante. Agradécese o necesario cambio de rexistro dunha Vicente cuxos traballos máis recentes (Ari, cazador de dragones, Duerme pueblo) transcorrían en escenarios menos sinistros. Tamén se agradece o contraste de ler, neste mesmo exemplar, unha aventura do Xuíz Dredd ou un capítulo do clásico serial Future Shocks debuxados por artistas de claves creativas tan distantes coma Babs Tarr e Tillie Walden respectivamente. 

venres, agosto 17, 2018

Vida e obra dun anarquista vigués

Ricardo Mella. O home novo

O terceiro traballo dos irmáns Xosé e Ramón Trigo recupera a figura do escritor anarquista Ricardo Mella.
 
Malia existir consenso sobre a súa relevancia dentro do pensamento anarquista español, o tempo presente non garda unha lembranza especialmente viva da figura de Ricardo Mella (1861-1925). Vigués de nacemento, a súa foi unha vida consagrada ao activismo político, fundamentalmente mediante unha produción literaria que lle valeu o recoñecemento dos seus coetáneos, mais tamén a través dun compromiso vital que foi alén da súa faceta de escritor. Mella foi un pensador comprometido co seu tempo, que participou activamente nas loitas obreiras do cambio de século e padeceu a represión do poder político ao que desafiaba. No profesional, exerceu a súa carreira de topógrafo, participando na construción do ferrocarril en Galicia e Asturias, e rematou a súa traxectoria dirixindo da Compañía de Tranvías de Vigo. O rueiro daquela cidade garda memoria do seu nome, pero é o persoeiro realmente coñecido entre os vigueses e os galegos?
 
O feito dos irmáns Trigo consagraren o seu novo traballo á figura de Mella semella responder ao desexo de combater este esquecemento e traer de novo á actualidade o seu legado. Ricardo Mella. O home novo xorde dunha campaña de micromecenado na rede, mediante a cal os autores sortearon as eivas do sistema editorial galego e acadaron os apoios necesarios para produciren este álbum que debulla os principais episodios vitais do anarquista vigués. Foi no enterro do poeta Carlos Oroza, falecido en 2015, onde agromou nos autores o desexo de dedicarlle un libro a Ricardo Mella. De aí que a obra comece cun improbable diálogo entre Oroza e Mella, no camposanto de Pereiró, e remate cun paseo de ambos polas rúas de Vigo. Unha parella estraña, dúas figuras singulares cuxos nexos se explican mellor na ollada dos autores que na súa propia semellanza. Hai nestas pasaxes fabuladas unha intención poética ausente no resto da obra, consagrada a unha exposición máis convencional da vida e obra do escritor anarquista. Os irmáns Trigo van facendo parada nos principais eventos da vida de Mella, deixando constancia da súa posición nos acontecementos históricos que viviu e alternando con pequenos extractos da súa escrita e do que sobre el escribiron outros. A pulsión divulgativa remata por apropiarse da obra, desembocando nunha biografía convencional na que o que máis chama a atención son as posicións políticas de Mella, dun idealismo que hoxe consideraríamos inocente e só comprensible como consecuencia dun irremediable optimismo antropolóxico.
 
Ramón Trigo insiste no seu debuxo neboento, no que os detalles fican agochados polo predominio da mancha e da sombra. En Ricardo Mella. O home novo apenas se distinguen rostros agás no caso dos retratos de persoeiros históricos (Piotr Kropotkin, Mijaíl Bakunin, Ferrer i Guardia) que aparecen espallados pola narración, e mesmo neses casos, as faccións individualizadoras xorden apenas dun trazo conciso ou da insistencia dunha sombra carbonosa. Predominan as siluetas sombrías contempladas dende a distancia e unhas paisaxes bretemosas que nos falan dun mundo no que a luz eléctrica non acadara aínda a súa omnipotencia actual. É probable que sexa na representación da I Guerra Mundial onde o seu debuxo acade maior forza expresiva. 
 
Apenas tres títulos conforman a produción conxunta dos irmáns Trigo (O burato do inferno, Lobada e esta mesma), tres obras singulares, de difícil encaixe nos escasos marcos dos que dispón a banda deseñada galega actual, e nas que os seus propios intereses persoais se mesturan coa riqueza do noso propio pasado histórico.

mércores, xullo 11, 2018

Don Heck e a ominosa pegada de Lume Solar

Os que somos vellos gardamos memoria da colección Pocket de Ases, aparecida a principios dos 80 e na que Bruguera publicou algunhas das cabeceiras superheroicas máis célebres de Marvel e DC, ademáis de clásicos do cómic de prensa norteamericano coma Flash Gordon, Mandrake, Prince Valiant ou The Phantom. Contemplada con ollos actuais, a colección era infame. Cada tomiño superaba as 100 páxinas pero a redución de tamaño prexudicaba o debuxo e obrigaba a resumir os textos ata extremos ridículos, ao que se engadía unha horrible rotulación mecánica propia daqueles anos. Non debía de ter eu máis de dez anos cando caeu nas miñas máns un exemplar de Hulk, naquela altura “La Masa”, que contiña entre outras historias o Annual 7 da súa primeira serie, na que o xigante verde loitaba man a man co Home de Xeo e o Anxo contra o Molde Mestre. Se cadra por afinidade con este team-up mutante, o mesmo tomo incluía un número solto de X-Men, o 64, a primeira aparición de Lume Solar. Esta mestura sen xeito de cabeceiras e etapas era tamén habitual nos tomos de Pocket de Ases. Os lectores non tiñamos Internet para protestar. A interlocución coa editorial era imposible. Queixabámonos entre nós no patio da escola.

O capítulo 64 da primeira cabeceira dos X-Men ábrese cunha splash page na que Lume Solar, dende o alto dunha cornixa, chama formigas aos norteamericanos e ameaza con que axiña coñecerán a súa “ominosa pegada”. Roy Thomas argallaba unha trama de alento shakesperiano na que o mutante xaponés pasaba de vilán a anti-heroe tráxico ao traizoar o seu pai enganado por un tío rancoroso. Cando se decataba do seu erro xa era demasiado tarde para salvar a súa vida. Lido hoxe, resulta moi obvia a mensaxe política que o escritor pretendía coar de contrabando nesta aventura. Saburo Yashida, pai de Shiro-Lume Solar, era un diplomático xaponés que buscaba estreitar lazos con Norteamérica; o seu irmán Tomo considerábao un traidor ao seu pobo por procurar a reconciliación co país que bombardeara Hiroshima e Nagasaki. Thomas pulaba por unha interpretación da historia vantaxista para o bando gañador, presentando como un heroe a aquel que non quería remexer no pasado e facendo un vilán de quen conservaba memoria do xenocidio norteamericano en Xapón. A  definición de caracteres de Thomas, feita a machada, non deixaba moito espazo para a discrepancia do lector. Sen embargo e recoñecendo que está feo tirotear a un irmán, un non pode deixar de simpatizar hoxe co personaxe do tío revirado.

Conflito xeracional e político no X-Men 64 (Thomas e Heck)


Lume Solar pasou a ser un dos meus personaxes favoritos a pesares de que non volvín ler ningunha outra aventura súa ata ben adiante. O seu uniforme parecíame espectacular. Vestía as cores da bandeira xaponesa e a máscara coa que tapaba o seu rostro estaba claramente inspirada na tradición do teatro kabuki. No cómic de superheroes norteamericano, o estranxeiro tende a ser folclorizado e esta non era unha excepción. O autor do deseño e debuxante do episodio aparecía correctamente acreditado na edición de Bruguera, algo que non sempre acontecía. Era Don Heck, descoñecido para min naquela altura a pesares de que, como descubriría máis adiante, tiña tras de si unha longa traxectoria na Marvel dos anos 60 e mesmo antes. As páxinas daquela aventura revelaban a un debuxante elegante e de acabado realista, cunha posta en páxina audaz na que abundaban os cadriños irregulares e a xustaposición de imaxes sen marco. A miña sorpresa foi maiúscula cando, pasados os anos, lin outros cómics debuxados por el, cómics de Iron Man (do que foi creador xunto con Stan Lee) ou dos Vingadores. Aquilo non tiña nada que ver. O debuxo era estático, ás figuras humanas faltáballes vigor e a distribución de cadriños era convencional e aburrida. Non parecía tratarse do mesmo artista.

Para resolver este pequeno misterio abonda con contemplar a etapa de Roy Thomas á fronte da cabeceira dos X-Men no seu conxunto. A aventura de Lume Solar foi un número autoconclusivo que apareceu inserido no decurso da serie, probablemente para desafogar os prazos de entrega do debuxante habitual da cabeceira, Neal Adams. Visto no seu contexto, resulta obvio que Heck estaba a imitar o estilo de Adams, un debuxante que se afastaba dos estándares do cómic de superheroes do seu tempo e que de feito foi esencial para ampliar os límites do admisible no cómic comercial norteamericano. 

Disto podemos tirar un par de conclusións. A primeira, que é tirando a barateira, dinos que o contexto é fundamental. A lectura dun capítulo illado dunha serie periódica agocha máis información da que amosa. Por iso, as reedicións destes materiais deben facerse con siso, respectando a cronoloxía e agrupando as etapas correctamente. Así se fai hoxe nos máis dos casos e cando non, renxe. Mais non sempre foi así e non está de máis lembrar que non se trata de caprichos de coleccionista. Hai motivos. 

O Don Heck de 1969 (X-Men 52) vs o Don Heck de 1970 (X-Men 64): pouco que ver


A segunda conclusión lévanos a preguntarnos cal era o Don Heck auténtico. A facilidade con que o debuxante modifica o seu estilo para parecerse a Neal Adams convida a cuestionarnos ata que punto estaba a ser el mesmo nos seus demais traballos, máis aínda se temos en conta o férreo control creativo que as editoras mantiñan sobre os seus empregados nos 60. A popularidade dos primeiros cómics Marvel levou aos seus responsables, nomeadamente Stan Lee, a intentar reproducir as fórmulas de éxito en cada novo título. Estaba a fabricarse un estándar, unha marca da casa que debía resultar recoñecible para o lector polos personaxes, polas historias e tamén polo debuxo. Ler un cómic Marvel tiña que ser unha experiencia semellante fose cal fose o título e o equipo creativo. De aí que se forzase os debuxantes a reconducir o seu estilo a uns patróns narrativos e estilísticos preestablecidos. Uns poucos autores foron quen de sobordar estas limitacións e desenvolver un estilo propio: Jack Kirby (que en boa medida encarnou o patrón a imitar), Steve Ditko, Jim Steranko, o propio Neal Adams... Aos demais, menos talentosos, correspondeulles o papel moito menos agradecido de axeitarse aos desexos dos editores e neutralizar a súa personalidade, malia o cal non pode negarse que contribuíron decisivamente a crear o xigante do entretemento que é Marvel hoxe. 

Non se trata de inventarnos xenios esquecidos, a considerable produción de Heck entre os 50 e os 90 deixa bastante claro que non estaba ao nivel dos grandes nomes da súa xeración. Mais un cómic coma o X-Men 64 revela que Heck, como probablemente a maioría dos debuxantes que traballaron para Marvel nos 60, tiña bastante máis dentro do que se lle permitía mostrar. 

xoves, xuño 21, 2018

As paisaxes sombrías de Brais Rodríguez

La chica con el sol en la cabeza e Sombra

Tras A man do diaño, Brais Rodríguez regresa ao cómic experimental con dous traballos autoeditados.

Brais Rodríguez só asomou ao circuíto comercial de banda deseñada nunha ocasión. Foi en 2011, con A man do diaño, cómic que gañou o Premio Castelao de BD e que foi publicado simultaneamente en galego e castelán. Non era unha obra de dixestión doada. Ademais da crueza que se pode agardar de calquera relato antibelicista, Rodríguez desafiaba ao lector envolvendo a súa mensaxe nunha proposta formal austera, sen apenas texto, cun debuxo ríspeto e dunha simplicidade provocadora. Non era un título para grandes audiencias pero a recepción foi predominantemente positiva, moitos lectores anotaron o nome do autor para seguirlle a pista. E Rodríguez desapareceu. 

Realmente a desaparición non foi tal. Rodríguez retornou ao lugar de onde procedía, a autoedición. Fanzines e revistas autoeditadas como Argh!, Barsowia, Enfermo ou Carne líquida abeiran nas súas páxinas a maior parte da súa produción previa a A man do diaño, un conxunto de pequenos traballos que, contemplados en conxunto, permiten dilucidar os intereses creativos dun autor que se dirixe sempre ao lector con ideas claras e formas contundentes. Autoedición implica distribución limitada pero tamén liberdade creativa e control absoluto sobre o produto final, dous factores que de seguro pesaron na decisión do autor de apearse da edición convencional. 

Dous títulos despuntan na traxectoria recente de Rodríguez. O primeiro, La chica con el sol en la cabeza (2016), un artefacto que camufla a súa condición de cómic baixo o aspecto externo dun folleto repinicado cuxo interior non resulta menos desconcertante. As súas viñetas son unha mestura de debuxo e collage que toman coma referente os gravados dos libros decimonónicos. O relato xoga a arremedar os tópicos literarios das narrativas daquel tempo, dende a fantasía de base científica de Jules Verne á novela vitoriana das irmás Brönte. O protagonista asume un reto vital, o de alcanzar e explorar unha misteriosa illa que aparece e desaparece no mar. A súa vida será aquilo que acontece mentres procura unha empresa imposible. A man de Rodríguez corrixe as imaxes que serven de base para as súas viñetas co mesmo aquel desacougante co que o seu relato se afasta dos clixés narrativos do XIX. Os referentes resoan intensamente, mais tamén o fan os desvíos que toma o autor. O resultado é unha fantasía sombría de significado esquivo, desconcertante e magnética a partes iguais.  

Sombra (2017), o seu traballo máis recente, parece responder ao desexo de recuperar a pureza do debuxo. Rodríguez adopta un rexistro máis tradicional, con pluma negra sobre fondo branco, formas simples e estilizadas nas que a raia predomina sobre a mancha. O relato organízase a partir dun patrón invariable de nove viñetas por páxina, no que o punto de vista se mantén fixo durante o tempo necesario para percibir pequenas variacións no espazo retratado. Así se suxire o acontecido, cunha narración na que os feitos non están tan claros como os sentimentos. Rodríguez encóntrase co cómic de vangarda actual que representan autores Begoña García-Alén, Andrés Magán ou, no plano internacional, Olivier Schrauwen, mais non acaba de chegar. É un terreo que frecuenta dende os seus inicios.  

Malia seren traballos editados polo propio autor baixo o seu propio selo, Carne Líquida, a súa distribución nas librarías especializadas galegas é razoablemente boa, o que pode ser un motivo adicional para non deixar pasar a oportunidade e achegarse á obra dunha das olladas máis singulares da BD galega contemporánea.

luns, xuño 04, 2018

Unha xeración perdida para o cómic en galego?


1. A xeración Polaqia tomou o poder. Os nomes que sobresaen no presente da banda deseñada galega son os que se deron a coñecer hai case dúas décadas baixo o nome de Polaqia, un colectivo de creadores unidos por unha certa afinidade artística e, sobre todo, por unha filosofía común, que entre 2001 e 2011 autoeditaron os seus propios traballos, sendo o seu buque insignia o fanzine Barsowia. Nas súas filas estaba Emma Ríos. Ninguén no cómic español ten feito o que ela: introducirse no mercado norteamericano, abandonar Marvel cando a súa popularidade aínda estaba medrando, acadar o éxito e non poucos recoñecementos cunha serie da súa creación (Pretty Deadly, xunto coa guionista Kelly Sue DeConnick), co-dirixir unha revista de BD (Island) para aquel mercado. Tamén David Rubín, que ocupa hoxe unha posición central no cómic español, que ten obra publicada en Francia, Italia, Estados Unidos ou a República Checa e que comeza a sobresaír tamén en Norteamérica, para cuxo mercado leva traballando de forma regular os tres últimos anos. E José Domingo, debuxante irrepetible cuxo Aventuras de un oficinista japonés deu lugar tamén a unha carreira internacional, con candidatura ao Premio Eisner incluída. O fenómeno Polaqia daría moito máis de si, tanto polos creadores que dun xeito ou outro formaron parte do proxecto como pola filosofía que inspiraba a súa actividade. Mais polo de agora, reteñamos só estes tres nomes.

2. Que foi do galego? Os tres autores que acabo de mencionar teñen obra publicada en galego, que era a lingua que Polaqia empregaba na maioría das súas publicacións. Esta circunstancia non lles impediu acadar recoñecementos a nivel estatal, como o premio ao mellor fanzine do Saló de Barcelona co que foi galardoado Barsowia en 2008. Sen embargo, a obra en galego destes creadores despois da disolución do colectivo en 2011 é practicamente nula. Ríos atopou unha saída profesional no mercado norteamericano e dende entón as súas obras, tanto en solitario (I.D.), como en colaboración con outras autoras (Pretty Deadly, Mirror), apareceron orixinalmente en inglés. Rubín publicou en castelán a maior parte da súa produción posterior a 2011 (El héroe, Beowulf, Miguel EN Cervantes, Gran Hotel Abismo), exceptuando os seus últimos traballos para Estados Unidos (Aurora West, The Fiction, Ether, Sherlock Frankenstein, Rumble), que foron publicados orixinalmente en inglés. Domingo triunfou coa edición castelá dun cómic mudo (Aventuras de un oficinista japonés) e dende entón ten publicado títulos en castelán (Conspiraciones) e inglés (Pablo & Jane and the hot air contraption). Mais volvamos á idea inicial. Estamos a falar de tres autores cuxos logros confirman unha calidade artística e un liderado creativo que están fóra de toda dúbida. Non deberiamos vivir como unha frustración o feito de non podermos ler a súa obra en galego?
















3. Por que non (tamén) en galego? Hai unhas semanas, Rubín recollía no seu muro de Facebook unha idea que resultará familiar a  calquera que teña lido as súas entrevistas nos últimos anos. Astiberri, a editorial española coa que traballa de forma regular, ten os dereitos de edición da súa obra en castelán, pero os dereitos en lingua galega están dispoñibles. É quimérico imaxinar que os seus novos traballos poidan aparecer simultaneamente en castelán e galego? Non existen editores interesados en ofrecer en galego os novos títulos dun dos maiores artistas galegos (de calquera disciplina) contemporáneos? Non é iso o que acontece cando Manuel Rivas publica unha nova novela? O mesmo podería dicirse de Ríos ou Domingo. Temos ademais un precedente: El Patito Editorial vén publicando en galego as últimas obras de Miguelanxo Prado coincidindo coa súa aparición en castelán, aínda que curiosamente esa parece ser a única actividade deste editor no que á BD atinxe. Por que só Miguelanxo?

4. Demasiado grande para as pequenas? Podemos considerar que Demo, o pequeno selo comandado polo debuxante Manel Cráneo (sorpresa, tamén estivo en Polaqia) é a única editorial que leva publicando BD en galego de forma regular nos últimos anos. Tamén está Retranca, a editora de Kiko Da Silva, aínda que a súa produción é máis intermitente e adoita estar vinculada á actividade do Garaxe Hermético, a escola profesional de banda deseñada que el mesmo dirixe. É probable que asumir o custe de publicar en galego a artistas como Ríos, Rubín ou Domingo sexa unha aposta demasiado arriscada para uns editores que practicamente xogan a non perder e reinvestir o escaso beneficio obtido con cada título. Cara onde miramos entón?




















5. U-las “grandes” editoriais literarias galegas? Disimulen as aspas, xa me entenden. Non estamos a falar de Planeta nin de Random-House, falamos de Xerais e Galaxia, dúas editoriais afeitas a facer equilibrios no arame da literatura galega, pero que posúen unha estrutura que probablemente si lles permitiría asumir e tentar facer rendibles uns custes como os que acabamos de mencionar. Sen embargo, a súa política respecto á BD de noso nunca foi moi alegre. Cando Francisco Castro tomou as rendas de Galaxia a principios de 2017 anunciou que aquel ano verían a luz tres novidades do que el chamaba “novo formato editorial” (a novela gráfica, supoñemos). A día de hoxe só apareceu unha compilación das pranchas do Tonecho de Xaquín Marín. Produción orixinal: cero. Xerais descubriu o Marcopola de Jacobo Fernández Serrano, que debe de ser un éxito porque vai xa pola súa cuarta achega, pero dende 2012, ano de publicación do primeiro volume da serie, ata hoxe non fixo ningún outro intento de reproducir o fenómeno ata finais do ano pasado, que publicou Xinfu de Adrián Morgade. Poder ler Asterix en galego é sensacional, case unha cuestión de honra. Non debería selo tamén poder ler na lingua de noso aos autores e autoras galegos que están a escribir e debuxar o presente da banda deseñada internacional? 

6. Isto non vai de culpables. Trátase tan só de sinalar unha situación anómala e frustrante. Aí fóra hai unha marabillosa xeración de autores de banda deseñada que se atopan en plena madurez artística, creadores de prestixio internacional que están a producir os que probablemente serán os mellores traballos da súa carreira. Comezaron aquí, publicando en Galicia e en galego. Temos que dalos por perdidos?

mércores, abril 18, 2018

Elipses e Sombras: As crónicas norcoreanas de Guy Delisle

Pyongyang

Rinoceronte Editora dálle un novo pulo á súa colección de Novela Gráfica cun clásico recente do cómic autobiográfico.

A primeira década do século XXI caracterizouse, no que ao cómic atinxe, pola aparición de novos formatos de publicación e novas sensibilidades artísticas que transformaron o medio, abríndoo a un público lector que ata entón non se interesara por el. Entre as correntes creativas que protagonizaron este cambio ocupan un lugar sobranceiro as narrativas do eu, tanto biográficas como ficticias, e os cómics de non ficción, en moitas ocasións cunha pronunciada sensibilidade social ou política. Este é o contexto do que xorde Pyongyang, obra senlleira do debuxante quebequés Guy Delisle que Rinoceronte publica agora en galego, e que vén sumarse a outros títulos da mesma fornada que a editora canguesa ten no seu catálogo, como Persépole de Marjane Satrapi ou Palestina de Joe Sacco

Delisle visitou Corea do Norte en 2003, cando rexía o país Kim Jong-il, fillo e sucesor do fundador da patria, Kim Il-sung, e pai do actual “amado líder”, Kim Jong-un. O país era xa daquela unha das ditaduras máis herméticas do mundo e o seu difícil encaixe no panorama internacional traducíase nunha habitual presenza nos medios de comunicación occidentais. O debuxante quebequés pasou varias semanas na capital do estado traballando nun proxecto de animación que unha produtora francesa subcontratara a un estudio do país asiático. En 2006 vía a luz Pyongyang, o cómic no que Delisle debulla as súas vivencias na capital norcoreana . 

Á súa chegada a Pyongyang, Delisle é conducido á colosal estatua de Kim Il-sung que preside a cidade, onde debe depositar un ramo de flores. Dende o primeiro capítulo da súa viaxe queda establecido que Corea do Norte é un estado totalitario, construído sobre o culto á personalidade da dinastía no poder e no que a disidencia política non é tolerada en ningunha das súas formas. As súas vivencias na capital norcoreana  non serán máis que sucesivas confirmacións desta idea inicial. Pyongyang retrata os mecanismos de adoutrinamento ideolóxico e control social do estado norcoreano sobre a poboación, mais faino sen grandilocuencia, valéndose do humor e a distancia irónica como ferramentas de disección. O de Delisle é un achegamento minimalista, que parte dun anecdotario cotián para denunciar os excesos dun réxime que se sostén sobre o sometemento cruel da poboación. A gran cuestión de fondo é o grao de identificación dos norcoreanos co pensamento único. Acreditan nas mentiras do réxime ou finxen facelo para sobrevivir? Delisle non ten resposta. 

Hai etnocentrismo en Pyongyang? Moito. Delisle emite un xuízo constante sobre a realidade que atopa sen poñer en cuestión a matriz tamén ideolóxica do seu propio sentido común. Hai paternalismo? Tamén. Non son poucas as ocasións nas que a súa ollada humorística retrata os norcoreanos cunha amabilidade condescendente. Podería ter sido doutra forma? Dificilmente. Pyongyang non é nin aspira a ser un tratado sociopolítico senón máis ben un libro de viaxes. Delisle asume a perspectiva do home medio occidental que descobre con curiosidade a realidade de Corea do Norte. A súa pretende ser unha ollada casual, nin moi incisiva nin excesivamente politizada. O seu relato confirma todas as nosas sospeitas. Talvez esa sexa a súa principal eiva, a absoluta coherencia coa imaxe do país que transmiten os medios occidentais, a falta dalgún achado realmente inesperado. 

Pyongyang non era a primeira crónica viaxeira que asinaba Guy Delisle. Apenas un par de anos antes recollera en Shenzhen o testemuño da súa estadía en China, tamén por motivos profesionais. Semella que as democracias capitalistas e as ditaduras comunistas, tan antitéticas na teoría, non teñen grandes problemas para entendérense á hora de facer negocios. Máis adiante chegarían Crónicas birmanas e Crónicas de Xerusalén e, con elas, a transformación en fórmula dun xeito de narrar que en Pyongyang percibimos aínda como orixinal e espontáneo. 


venres, abril 06, 2018

Elipses e Sombras: Historia dun náufrago

Alter-Nativo

Aira Editorial incorpora a banda deseñada ao seu catálogo co primeiro traballo do ourensán Jorge Campos.

Se hai uns poucos meses sabiamos do nacemento de Aira Editorial, un proxecto de edición radicado en Allariz e dirixido por César Lorenzo Gil, comprobamos agora que a banda deseñada, sempre tan necesitada de novos espazos de difusión, ten cabida tamén na súa liña editorial. Entre os primeiros títulos que saen do prelo da editora allaricense atopamos Alter-Nativo, un interesante cómic de Jorge Campos, autor con experiencia como ilustrador que se incorpora con esta primeira monografía ao panorama da BD galega. 

Alter-Nativo está editado en forma de acordeón, o libro componse dunha única prancha dobrada, que debe despregarse polas dúas caras para lerse. Non se trata dun formato novo, emprégase con certa frecuencia nos libros infantís e hai poucos anos o prestixioso historietista norteamericano Joe Sacco armou un artefacto semellante na súa fascinante crónica da batalla de Somme, La Gran Guerra. O recurso a este formato por parte de Campos non é gratuíto, senón que está directamente vinculado á natureza dun relato que ten nas reviravoltas narrativas a súa razón de ser. O punto de partida é o espertar dun náufrago nunha illa deserta, un vello tópico que ten sido visitado con frecuencia no eido da BD e noutras ficcións populares. A partir de aí, a exploración do terreo polo protagonista dará lugar a unha espiral de sorpresas, un percorrido accidentado no que os lances se encadean sen solución de continuidade. No canto de establecer un único relato lineal, Campos introduce un enxeñoso xogo narrativo, ao permitirlle ao seu protagonista facer simultaneamente unha cousa e a contraria. Cada vez que o náufrago se ve nunha encrucillada e ten que decidir por onde tira, Campos admite todas as alternativas, narrando en paralelo as diferentes vías de exploración seguidas polo protagonista. O resultado é un requintado enxeño visual, unha divertida filigrana que pretende abraiar o lector cunha trasfega de subidas e baixadas, saltos, caídas e golpes que sempre rematan converxendo. 

O libro é ante todo un espectáculo visual, un divertimento executado por Campos cun notable sentido do ritmo. A súa compoñente de exploración e descubrimento, unida á circularidade do relato, aproxímano á esencia de determinados vídeo-xogos que se sosteñen sobre premisas semellantes. É aí onde podemos establecer un vínculo con Aventuras de un oficinista japonés, o excelente cómic de José Domingo que respondía tamén a unha lóxica semellante. Como naquel título, a trama xustifícase de seu, o extraordinario acontece porque si e a aparente falta de sentido de todo o que acontece é unha das condicións que o lector debe aceptar para gozar da lectura. 

Jorge Campos debuta cun traballo que é ante todo unha demostración de enxeño e dominio técnico, no que a sinxeleza da súa premisa contrasta cun logrado desenvolvemento formal. Alter-Nativo anuncia a un debuxante con talento e unha ollada propia ao que merecerá a pena seguir a pista de aquí en adiante. 

luns, febreiro 26, 2018

Elipses e Sombras: Franquin anotado

Franquin. QRN en Bretzelburg

Dibbuks recupera unha aventura de Spirou do ano 1963 nunha edición idónea para apreciar o xenio do debuxante belga André Franquin.

Spirou, personaxe icónico da BD franco-belga probablemente só superado en popularidade por Tintin, cumprirá en 2018 os oitenta anos. O aniversario coincide cun excelente momento no que á publicación dos seus cómics en castelán atinxe, despois de que a editorial Dibbuks apostara forte polo personaxe. Ademais de publicar os seus novos álbums e recuperar títulos da súa extensa historia, todos eles editados cuns estándares de calidade irreprochables, a editora emprendeu o ano pasado a reedición cronolóxica da que é considerada por moitos como a etapa máis memorable do personaxe, a debuxada polo historietista belga André Franquin (1924-1997), figura senlleira do cómic europeo da segunda metade do século XX e da chamada Escola de Marcinelle, unha corrente creativa da que participaron artistas imprescindibles coma Peyo, Morris ou Tillieux. Por se fose pouco, tamén no pasado 2017 apareceron dous volumes do Spirou de Franquin en edición anotada polo crítico belga Hugues Dayez, La máscara e o máis recente QRN en Bretzelburg. Ambos recollen estas dúas aventuras tal e como apareceron orixinalmente nas páxinas da revista Spirou. Xa que logo, inclúen contidos que foron eliminados na compilación en álbum, algo que acontecía habitualmente no sistema editorial franco-belga cando se reconducían a formatos estandarizados materiais publicados serialmente. Respéctase ademais o formato de media páxina que empregaban Franquin e os demais autores da revista, un xeito de traballar que lle concedía ao editor unha maior flexibilidade á hora de organizar os contidos do semanario. Elimínase a cor e inclúense as anotación de Dayez, que ofrecen información acerca das referencias gráficas empregadas por Franquin, das diferenzas coa edición en álbum, do contexto social en que a obra viu a luz e das opinións dos autores e editores involucrados no proceso. 

QRN en Bretzelburg foi publicada semanalmente entre 1961 e 1963 (incluíndo unha parada de quince meses por enfermidade do autor), e polo tanto, corresponde á etapa de madurez dun Franquin que comezara a debuxar profesionalmente en 1944 e levaba traballando con Spirou dende 1946. O debuxante belga sempre se caracterizou pola axilidade do seu trazo e a intensa expresividade dos seus personaxes, características que se foron acentuando cos anos. Na derradeira etapa da súa evolución artística, correctamente representada por este cómic, o nervio e a enerxía que desprende o seu debuxo alcanza a súa maior intensidade. Nas páxinas deste volume abundan as carreiras e as persecucións, os saltos e as caídas; tamén a violencia inofensiva na mellor tradición do slapstick: golpes, trabadas, choques... Franquin debía ofrecer satisfacción inmediata ao lector cada semana, de aí que imprimise un ritmo frenético e non haxa páxina sen acción, sen un gag cómico ou ambas cousas. O deseño dos personaxes protagonistas acada a súa versión definitiva, que pesaría sobre os artistas que o sucederon e só moi recentemente foi obviada por debuxantes como Émile Bravo ou Olivier Schwartz. A eles engade un elenco de secundarios creados para esta aventura, personaxes que levan na figura retorta e o xorne recalcado o selo do seu creador. 

Esta aventura, que Franquin desenvolveu coa axuda de Greg (Michel Regnier), outro autor clásico da revista Spirou, transcorre en Bretzelburg, un país imaxinario de inspiración claramente xermánica que mantén unha tensa relación co veciño seudo-italiano Maquebasta. O dos países imaxinarios foi un tópico empregado recorrentemente pola BD franco-belga despois da II Guerra Mundial, case sempre para ofrecer metáforas recoñecibles do totalitarismo que levara a Europa ao desastre nos anos anteriores. Este caso non é unha excepción, aínda que os autores optan por darlle preferencia á peripecia e deixar a mensaxe política nunha amable declaración antimilitarista. A forza do relato reside na pulsión aventureira de Spirou e na potente vis cómica do seu amigo Fantasio, ben apoiado por outro secundario habitual da serie, o marsupilami. QRN en Bretzelburg acada momentos de excelente humor branco e deixa constancia do inmenso talento de Franquin como debuxante, revelándose coma unha excelente mostra da mellor BD europea infantil dos anos 60. 

mércores, xaneiro 17, 2018

Elipses e Sombras: Opinións duns pallaso

La deuda

O novo traballo de Martín Romero amplía as perspectivas da súa obra sen renunciar ás súas claves creativas.

Benjamín Castaño é un cómico fracasado que contraeu unha débeda á que agora non pode facer fronte. A súa nai acaba de morrer. De volta na súa aldea natal e tras reencontrarse cos antigos veciños e cun amor de xuventude, Castaño volve a vista atrás e cavila ata onde o levaron as decisións que foi tomando dende a súa mocidade. Martín Romero sitúa ao protagonista do seu novo traballo nunha encrucillada na que os erros do pasado se suman ás urxencias do presente. La deuda retrata un momento crítico semellante ao que o propio Romero abordara en Las fabulosas crónicas del ratón taciturno (Apa Apa/Sins entido, 2011), no que o protagonista debía abandonar unha infancia nada idílica para ingresar nunha adolescencia que non parecía menos complicada. Benjamín Castaño atópase tamén nunha inflexión vital, o intre no que o pasamento dos pais forza a entrada na madurez e obriga a facer balance. La deuda tenta dilucidar se Castaño sairá a flote ou afundirá definitivamente.

Ademais de recorrer á figura do pallaso triste, Romero introduce un segundo personaxe, un cobrador do frac que persegue ao protagonista a todas partes, que lle permite situar o relato nun terreo fronteirizo, entre realismo e caricatura, entre comedia e traxedia. A historia deste rapaz que acepta un traballo tan humillante para el como para a súa vítima válelle ao autor para deslizar un comentario irónico sobre o sistema económico actual, que reserva infratraballos para os máis novos ao mesmo tempo que deixa á intemperie aos parados de mediana idade. La deuda prescinde do onirismo que impregna case toda a obra previa de Romero e que resultaba especialmente notorio nos Episodios lunares (Reino de Cordelia/Vidas de Papel, 2015), relatos breves que revisaban dende a súa persoal ollada algúns dos lugares comúns do relato fantástico. Mantense o ton melancólico, mais trasládase a un contexto máis real. O retrato de nós mesmos que se nos ofrece é menos metafórico, máis próximo.

O relato desemboca nun lance final que se presenta como unha cita case literal de Cans de palla de Sam Peckimpah, mais non é a masculinidade do protagonista, senón a súa dignidade, o que está en cuestión. La deuda engaiola pola súa economía narrativa, un debuxo de trazos simples capaz de evocar por igual o aquel nostálxico do canadense Seth e o negror de Charles Burns. Romero constrúe o seu relato con silencios persistentes, cunha sutil variedade de rexistros e un pulso narrativo perfecto. Tres títulos publicados abóndanlle a Martín Romero para proxectarse como un autor consolidado, cunha voz definida e un espazo de seu no noso panorama creativo.

[Publicado en Galicia Confidencial o 19 de decembro de 2017]