luns, febreiro 21, 2011

Sleeper, superheroes en clave negra



"En el hard boiled, el detective suele tener una aproximación a la realidad menos intelectual, más física que en el relato detectivesco clásico, pero como apunta Slavoj Zizek en Looking awry, lo que nos permite deslindar una y otra figura con mayor exactitud es su distinta capacidad para mantenerse al margen de los hechos. En el hard boiled, el investigador se ve atrapado en una maraña de acontecimientos de la que no puede sustraerse, lo que contrasta con el detective clásico, que consigue resolver los misterios observándolos desde la distancia. Volviendo al cómic, esa misma distancia es la que separa al superhéroe de la gente común y la causa de su neutralidad. En su formulación clásica, el superhéroe se resiste a transformar el mundo por no sentirse legitimado para hacerlo. Su función es la de garantizar un espacio libre de amenazas en el que cada ciudadano pueda hacer las elecciones que determinan su propio destino y el del mundo."

Fragmento de Sleeper, superhéroes en clave negra, artigo escrito para o monográfico sobre xénero negro e policíaco da Revista Ábrete Libro.

mércores, febreiro 16, 2011

O inverno do debuxante


Primeiro feito. Paco Roca é un dos poucos autores de banda deseñada que foi quen de traspasar as estreitas marxes do medio e facerse un oco na axenda cultural do país, feito que, tendo bastante de insólito, explícase polo éxito acadado por Engurras, obra cuxas vendas (falábase hai xa ben tempo de 20.000 copias vendidas e cinco edicións esgotadas máis unha sexta en curso) demostran a existencia dun público que, non sendo lector habitual de tebeos, está disposto a mercalos se atopa o produto axeitado. O feito de que a publicación dun novo álbum por Roca acade un (modesto) eco na prensa xeralista debe entenderse como un éxito que non deixa de ter a súa faciana negativa. Por unha banda, resulta tentador por parte dos afeccionados á BD cargar ao artista valenciano coa responsabilidade de "gañar novos lectores" para o medio. Por outra, a visibilidade de Roca pode dar lugar a críticas de lectores que consideran inxusto ou desmedido o seu éxito, ao tempo que se sinala a outros autores que serían tan merecentes (ou máis) do mesmo trato mediático. Entendo que, se queremos ser xustos con Roca, debemos xulgar a súa obra en si mesma, sen asignarlle outros fins que os perseguidos polo autor e sen entrar en comparacións arbitrarias con outros artistas.

Segundo feito. Deliberadamente ou non, Roca négase a repetir as claves do seu propio éxito. Xa acontecía co álbum que seguiu a Engurras, As rúas de area, e repítese agora con O inverno do debuxante (Astiberri, 2010), obra que posúe unha vertente social pero desbordada polo resto de asuntos que trata. Loable, xa que logo, a vontade de Roca de non recurrir ás mesmas fórmulas por exitosas que resultasen.



Terceiro feito, se cadra máis opinable que os anteriores. Roca é un gran debuxante. O seu debuxo goza dunha virtude que a cotío menosprezamos, a súa accesibilidade. Pola delicadeza do trazo, pola dozura das cores, pola sinxeleza dos planos, as súas páxinas provocan un agrado directo, instantáneo. É probable que o seu éxito se explique tamén por esa inmediatez e non só por cuestións temáticas. Pero é que o seu grafismo resiste ademais unha análise máis fonda. En O inverno... atopamos un abafante dominio dos tempos narrativos, presente non só na estrutura do relato (balizada con sinais gráficos diversos), senón en cada concreto lance (hai páxinas nas que as viñetas parecen sucederse a ritmo de metrónomo); tamén unha coidadísima composición de páxina, na que os recursos son tan visibles (simetrías, fragmentación dunha imaxe en varias viñetas, repeticións...) coma funcionais. O talento de Roca coma debuxante, evidente xa dende as súas primeiras obras, acada neste último traballo a súa mellor expresión.

O inverno do debuxante semella ter a súa orixe no desexo, cada vez máis asumido no mundiño da BD, de poñer en valor a denominada "escola Bruguera", o grupo de autores que reconstruiron o tebeo popular na posguerra cun xeito de facer peculiar, diverso dentro da súa coherencia e de cuxa creatividade desbordante estamos aínda tomando conciencia agora. Mais sería enganoso afirmar que a obra se esgota nesa premisa. O inverno..., por se queda alguén que aínda non o saiba, toma como punto de partida a iniciativa dalgúns dos autores que traballaban para Bruguera de abandonar a grande editorial e fundar a súa propia revista, Tío Vivo. Na orixe da decisión está a inquedanza, a insatisfacción e o idealismo un tanto inxenuo duns profesionais que probablemente reclamaban dignidade laboral antes que recoñecemento artístico. Un dos méritos de Roca é a superación de calquera tentación maniquea: en O inverno... non son os rancios funcionarios do franquismo os que frustran as xustas aspiracións dos protagonistas, xa que tanto editores coma a maior parte dos debuxantes implicados pertencían ao bando dos derrotados na Guerra Civil. A realidade dos feitos históricos permítelle a Roca ofrecer un panorama da España de finais dos 50 alonxado dos tópicos das dúas Españas aos que estamos afeitos. A obra tampouco precisa caer en excesos dramáticos para participar do arrecendo a victoria histórica e da beleza estética que posúen determinadas derrotas.



Roca
mantén un perfecto control sobre unha narración que podería térselle escorregado de múltiples formas. Administra correctamente os moitos elementos que compoñen a trama, consegue dotar dunha caracterización acaída e dun certo grao de protagonismo a todos os personaxes que circulan polo álbum, opta por unha estrutura non lineal que enriquece o relato sen alterar a súa funcionalidade, conxuga sabiamente as doses de historia e relato. O resultado é un traballo dunha sinxeleza tan meritoria como enganosa.

A recepción do álbum foi desigual. Canda as voces que a sinalaron coma unha das mellores obras do ano pasado xurdiron outras que a consideraron sobrevalorada. Cóntome entre os que opinan que O inverno do debuxante é o mellor traballo de Paco Roca ata a data.

Entradas relacionadas
Engurras
As rúas de area

xoves, febreiro 10, 2011

Powers: Os 25 superheroes mortos máis molóns de todos os tempos



Xa dixemos, verbo de entregas anteriores, que Brian M. Bendis introduciu un severo cambio de orientación en Powers aproveitando o seu traslado de Image a Marvel: Icon, revisión que incluía algúns dos sinais de identidade da serie. A sucesiva obtención de superpoderes por parte dos dous personaxes protagonistas trastoca notablemente a natureza dunha cabeceira que tiña na desigualdade da confrontación entre policías normais e seres superpoderosos un factor esencial. O presente arco, Os 25 superheroes mortos máis molóns de todos os tempos (Panini, 2010), ten moito de peche dun ciclo e confirma que Bendis prefire que a súa serie evolucione, aínda xerando incertezas, antes que deixala caer en repeticións.

Neste volume atopamos a conclusión dos principais fíos argumentais que comezaron a tecerse dende a chegada de Powers a Marvel, sobranceiramente no que atinxe ao personaxe de Deena Pilgrim e o seu cambio de estatus, de policía a fuxitiva. Aínda que o título do arco suxire unha volta á faciana máis superficial e lercha do mundo superheroico, que foi abondosamente explorada nas primeiras etapas da cabeceira, a realidade é ben outra. Bendis céntrase na trama policial, precipitando os acontecementos ata desembocar nun peche que, non sendo en absoluto definitivo, si parece denotar unha certa vontade de permanencia. Polo camiño, transgrédense explícitamente algunhas das normas non escritas da serie, especialmente no que atinxe á relación entre os dous personaxes protagonistas, nunha decisión loable por arriscada. Todos sabemos que establecer unha tensión non resolta entre a parella protagonista resulta moi rendible en termos narrativas, mais sabemos tamén o dano que produce cada novo avance nese eido. É por iso que se agradece a decisión de Bendis de non postergar indefinidamente a intanxibilidade entre Walker e Pilgrim, concedéndolle á espera un (primeiro e puntual) punto de destino e arriscando o propio futuro da serie no proceso.

O volume complétase cun anual centrado na orixe remota do personaxe de Christian Walker, de menor interese, ao meu entender, que o fío argumental principal, mesmo prescindible dende o punto de vista deste. Na portada, Michael Avon Oeming rende homenaxe a Frank Frazzetta.

No seguinte arco, Bendis debe asumir a difícil tarefa de dotar á nova compañeira de Christian Walker, personaxe que foi introducido xa neste volume, dun carisma equivalente ao de Deena Pilgrim. Todo un reto.

Entradas relacionadas
Powers: Para sempre Powers: Identidade secreta

martes, febreiro 08, 2011

O Tíbet, entre a aventura e a espiritualidade



A primeira Paisaxe de papel do 2011 está adicada ao Tíbet, país pequeno e arredado, vítima de inxustizas históricas que os lectores de banda deseñada relacionamos inevitablemente con Tintín e a súa expedición desesperada na procura do seu amigo chinés Tchang. Mais non foi Hergé o único en pisar a brancura do Himalaia, tamén o fixeron, entre outros, Lee Falk, Stan Lee, Steve Ditko, Jack Kirby, Cosey, Alejandro Jodorowsky e Georges Bess. De todos eles falo en O Tíbet, entre a aventura e a espiritualidade.

venres, febreiro 04, 2011

Pais ausentes



Pablo Muñoz, coñecido na blogosfera como Alvy Singer, relata en Pais ausentes (Alpha Decay, 2010) como xurdiu a súa afección á lectura de tebeos de superheroes: os rituais de compra, os primeiros personaxes favoritos, as primeiras lecturas compartidas... O que podería parecer un exercicio de exhibicionismo narcisista xustifícase na procura do que de xeralizable hai en toda vivencia particular. Todo lector de cómics ten a súa propia historia, o microrrelato que explica como adquiriu o vicio. A vivencia de Muñoz, intercambiable coa de calquera outro, válelle para establecer unha interpretación conxunta de As asombrosas aventuras de Kavalier e Clay, A fortaleza da soidade e 1985, obras nas que a experiencia lectora, o coleccionismo de tebeos e as relacións paterno-filiais xogan un papel fundamental. Estamos, xa que logo, perante unha obra complexa na que a memoria persoal se conxuga coa análise das obras de Michael Chabon, Jonathan Lethem e Mark Millar. Esa heterodoxia pode conferirlle ao libro un certo interese pero remata tamén por deixalo en terra de ninguén. Se a compoñente vivencial é insuficiente para soster o texto, o achegamento a dúas novelas tan ambiciosas coma as de Chabon e Lethem (recoñezo que non lin 1985) resulta parcial e insatisfactorio. A idea, se cadra boa para un post longo, demóstrase feble para un ensaio, aínda que sexa mini.

mércores, febreiro 02, 2011

Uxío Novoneyra: A voz herdada



Carezo das estatísticas, pero teño a certeza de que en 2010 se publicaron máis obras en galego que en anos precedentes (para quen goste de gráficas e números, eis o magnífico informe cos datos do ano pasado elaborado por Cultura Galega). Non sei exactamente a que se debe, xa que o perfil das obras é moi diverso, dende a produción propia (Sen mirar atrás, O fillo da furia, O burato do inferno...), á tradución (Spirou, Súper López, Guy Delisle... ¡se ata puidemos ler o primeiro cómic Marvel en galego!), pasando pola reedición (o Stratos de Miguelanxo Prado, desta volta en galego), mais é probable que teña que ver coa consolidación de varios proxectos editoriais relacionados coa banda deseñada que asumen dentro da súa política editorial a procura dun lector galego e en galego.

Unha das obras máis singulares das que viron a luz o ano pasado foi Uxío Novoneyra: A voz herdada (Xunta de Galicia, 2010), escrita por Kike Benlloch e debuxada por David Rubín, editada pola Consellería de Cultura e destinada á distribución non comercial por bibliotecas e centros de ensino. Trátase dunha iniciativa vencellada ao Día das Letras Galegas, que o ano pasado se adicaba ao poeta do Courel, e que podemos considerar novidosa, non porque sexa a primeira vez que o goberno galego promove un cómic sobre o galardoado no Día das Letras (dato que descoñezo), mais si porque nunca ata agora a encomenda recaera en autores cunha traxectoria tan consolidada coma a de Benlloch e Rubín. O acerto na elección tradúcese nunha obra peculiar e conscientemente alonxada dos lugares comúns que adoitan rexer esta caste de traballos. No canto de ofrecer a típica haxiografía do personaxe escollido, Benlloch e Rubín optan por crear unha ficción, un relato convencional que outorga un papel fundamental á figura e obra de Novoneyra, pero que conta con outros argumentos para se soster. Preferindo o punto de vista do lector ao do autor, a narración gaña percorrido e consegue trascender as inevitables concesións ao didactismo. O texto non se avergonza da súa vocación divulgativa, pero tampouco fai desta a súa única razón de ser, co que consegue interpelar a un público que excede con moito aos que poderían parecer os seus destinatarios naturais, estudantes de secundaria aos que se sitúa ritualmente diante do homenaxeado no Día das Letras. De feito, hai en A voz herdada oficio e talento abondo como para satisfacer a calquera lector, e non só, aínda que si especialmente, aos interesados na figura de Novoneyra e no período histórico no que éste viviu.

Entradas relacionadas - Kike Benlloch
Damsmitt

Entradas relacionadas - David Rubín
O circo do desalento