A fortaleza da soidade

Jonathan Lethem, Rick Moody, Michael Chabon, Junot Díaz ou, en España, Javier Calvo, a obra literaria de todos eles revela con certa ostentación, aínda que coas lóxicas diferencias entre uns e outros, a asimilación dunha bagaxe persoal como lectores de cómics. Hai algo de declaración de intencións, se cadra tamén de provocación, nun xogo referencial que adoita preferir aos autores e personaxes máis explícitamente populares, concretamente os superheroes e tamén os seus creadores. No caso de Lethem, en Cando Alice subiu á mesa (Mondadori, 2003) atopabamos apenas unha chiscadela, unha cita para sabidos nunha novela que envolvía en amargura unha premisa aparentemente lúdica: Ausencia, un baleiro interdimensional que se interpón como terceiro en discordia nunha relación de parella, xurde dun experimento universitario que lembra e moito ao accidente de Krona que deu lugar ao Multiverso DC. A que nos ocupa é unha novela con outras aspiracións o que explica que ese mesmo sustrato se presente baixo formas distintas.

A fortaleza da soidade (Mondadori, 2004) é a historia de Dylan Ebdus, un rapaz que medra no Brooklyn dos anos 70, un ecosistema inhóspito no que é trasplantado como parte dun proxecto vital/reivindicativo da súa nai, unha hippy que terminaría por fuxir deixándoos a el e ao seu pai orfos en Brooklyn. Lethem traza en paralelo a vida de Mingus Rude, o mellor amigo de Dylan e, para máis señas, negro. Iguais en todo o demáis, os atributos raciais serán determinantes no distinto destino dun e outro. Os conflitos sociais, os conflitos raciais, a educación básica, a educación superior, a amizade, a maduración, a droga, a ausencia da nai, a ausencia do pai presente… Lethem non renuncia a nada, ao contrario, a súa novela aspira ao absoluto, o mundo enteiro explicado en cincocentas páxinas.

É probable que esta enésima expedición na procura da “grande novela americana” fracase como tal, pero non por iso deixa de ser unha obra notable. Lethem consagra medio libro a demostrar ata que punto a infancia de Dylan condiciona a súa vida adulta lonxe de Brooklyn. A novela, e non parece casual, demostra esa mesma dependencia: non hai nada na segunda metade da mesma que non sexa un simple corolario do extenso percorrido inicial, que en pouco se ve completado polas vivencias posteriores. Que a narración comece a decaer cando Dylan abandona o barrio demostra dúas cousas: que a paisaxe o era todo e que Dylan non pode soster o relato sen Mingus Rude.

Un dos acertos da novela son as referencias á cultura popular como espello das transformacións sociais que viven os protagonistas. Os pais dos dous personaxes principais son artistas: Abraham Ebdus é pintor e Barrett Rude Junior cantante soul. Ebdus deixa de pintar ao ser abandonado pola súa muller e comeza a traballar como portadista de novelas de ciencia ficción; o recoñecemento profesional que colleita nesta nova carreira só lle merece desprezo. A súa actitude aseméllase á de Rude fronte a deriva da música negra cara o funky e o disco, da que participa desapaixonadamente. Os dous deben adaptarse aos tempos e ambos viven ese cambio como unha devaluación. Os seus fillos, pola contra, participan con entusiasmo non consciente das novas manifestacións culturais: a música, os taqueos nas paredes, a tele, o cinema… e os tebeos. Son os anos 70, Jack Kirby traslada a súa incontinencia creativa de novo a Marvel e alumbra clásicos aínda hoxe vixentes; a blaxploitation asoma no cómic co rostro de Luke Cage; o delirio cósmico adopta formas psicodélicas con Warlock ou Estela Plateada. Dylan e Mingus están onde está acción, en Marvel (o cal, por certo, fai que a referencia DC do título resulte un tanto desconcertante).

Especialmente meritoria resulta adaptación á literatura do discurso superheroico. Porque, efectivamente, nesta novela hai superpoderes e superheroes en perfecto equilibrio cun enfoque esencialmente realista, e o resultado podería cualificarse de xenuinamente literario, difícilmente trasladable a outros medios. Lethem encontraríase co cómic puro anos máis tarde, con Omega the Unknown e grazas á política dun astuto Joe Quesada sempre disposto a abrir campo. Pero esa é outra historia.