venres, novembro 27, 2015

Culturgal 2015 (e a banda deseñada)
















Un ano máis chega o Culturgal, a grande feira da Cultura galega que alcanza xa a súa oitava edición e que desta volta se celebrará entre o 4 e o 6 de decembro no Pazo de Cultura de Pontevedra. Acaba de facerse público o programa de actividades para este ano, de novo un fervedoiro de actos  (presentacións, obradoiros, actuacións musicais, proxeccións, conversas, faladoiros...) que atinxen ás máis variadas disciplinas culturais que se cultivan no país. Comprobo con ledicia ademais que segue a haber programadas actividades para os máis cativos, de xeito que o certame pode converterse tamén nunha alternativa de ocio familiar para a fin de semana. No que toca máis de perto aos intereses desta bitácora, salientamos dous actos relacionados coa banda deseñada. Por unha banda, o sábado 5 ás 20:30 terá lugar no Espazo Foro a presentación do Boom! Film & Comic 2016, o Festival de cinema e banda deseñada que celebrou o ano pasado en Vigo a súa primeira edición. Por outra, o domingo 6 ás 17:30 terá lugar a presentación de STRPTS, un cómic de Xosel Díez e Xabier Varela que forma parte do proxecto de cine ao vivo desenvolvido polo grupo Cinema Sticado (pode lerse un adianto aquí). Hai, xa que logo, unha certa presenza da BD no Culturgal deste ano mais, sen desprezala, coido que o que dicía aquí o ano pasado segue a estar vixente: nin os moitos e moi prestixiosos autores, nin os escasos pero incansables editores de cómic galego están suficientemente representados no evento. Son consciente de que moitos dos nosos autores publican os seus traballos en editoras que non son galegas, mais segue a estrañarme a ausencia de entidades coma a AGPI, do pontevedrés Garaxe Hermético que dirixe o incansable Kiko da Silva e tamén de editores coma Demo ou El Patito. Fáltanme tamén esoutras editoriais galegas que tamén teñen cómics no seu catálogo: non está Xerais a promocionar nestes días o novo Asterix? Non sería esta unha boa ocasión para que Galaxia celebrase algún acto a propósito da adaptación á BD de A nosa cinza?  Convencido como estou de que a predisposición da organización é boa, non entendo o motivo polo que estes actores están repetidamente ausentes dun foro que de certo contribuiría a achegar ao público o seu magnífico traballo. Oxalá o ano próximo celebremos a chegada dun novo Culturgal no que a BD galega teña tamén o seu protagonismo.

martes, novembro 24, 2015

Elipses e sombras: Mundo monstruoso

Pablo & Jane en la dimensión de los monstruos

José Domingo regresa cun novo traballo dirixido aos máis lectores máis novos, un artefacto de vocación lúdica que demostra ata onde pode chegar o seu talento coma ilustrador. 

Ignoramos se José Domingo sentiu ou non vertixe ante a inevitable obriga de deixar atrás Aventuras de un oficinista japonés (Bang, 2011), orixinalísimo cómic que o catapultou dende a Fisterra europea ata a San Diego Comic Con, sede dos prestixiosos Premios Eisner, e seguir adiante coa súa carreira. Non sería de estrañar que si, vista a desproporción entre a modesta orixe daquela obra e os éxitos que lle devolveu ao seu creador. Tras o ácido Conspiraciones (Astiberri, 2013) chega agora Pablo & Jane en la dimensión de los monstruos (Astiberri, 2015), un álbum lúdico dirixido principalmente, aínda que non só, aos máis cativos. A obra foi promovida pola editorial británica Nobrow, o que sitúa a Domingo, xa dende o inicio, no contexto internacional. Se isto supuxo algún cargamento extra de responsabilidade para el debeu de superalo ao pouco de comezar a traballar, xa que as aventuras destes dous rapazolos nunha dimensión inzada de monstros é ante todo unha aposta pola diversión máis franca e desenfadada.
 
As dimensións do libro aportan unha primeira pista acerca do seu contido. O formato cadrado, de 25x25 cm, resulta moi frecuente na literatura ilustrada infantil e non tanto na banda deseñada. Pablo & Jane sitúase nesa encrucillada, cun principio e un final nos que Domingo demostra o seu bo pulso coma historietista e un corpo central no que deixa constancia do seu talento como ilustrador. A partires dunha premisa de arrecendo clásico, dous nenos que entran nunha mansión lóbrega e atopan nela unha máquina teleportadora, o autor desencadea unha nova viaxe atolada, aínda que menos surrealista que a vivida polo seu célebre oficinista xaponés. Nunha sucesión de pranchas dobres, Domingo preséntanos escenarios coma Londres, Marrakech ou Hawaii transformados en paisaxes fantasmagóricas nas que rebolen criaturas sinistras de toda índole. Grandes ilustracións inzadas de detalles que convidan a un escrutinio minucioso e nas que, ademais de atopar as pezas soltas que permitirán aos protagonistas reparar o seu trebello transportador, o lector culminará un paseo por diferentes tradicións máxicas de todo o mundo. As semellanzas co Onde está Wally? de Martin Handford son obvias, aínda que podemos mencionar tamén moitos autores de banda deseñada, algúns deles clásicos contemporáneos do tebeo infantil español coma Ibáñez ou Jan, que se teñen caracterizado por encher as súas páxinas de pequenos tesouros ocultos.
 
Non é Domingo un debuxante cun estilo que encaixe facilmente nas convencións do debuxo infantil. Traballos coma Conspiraciones ou a súa achega a Panorama (Astiberri, 2013) amosan unha tendencia a sintetizar o trazo cara formas angulosas que pouco teñen que ver coa tradicional accesibilidade do debuxo infantil. E porén, foi quen de atopar un rexistro apto para os lectores máis novos sen renunciar aos seus propios sinais de identidade. Velaí algunhas das claves deste libro, dunha banda o esforzo imaxinativo do autor no deseño de escenarios e personaxes; doutra, un lúcido sentido da composición capaz de darlle beleza ao minucioso detallismo das súas pranchas. Imprescindible para que as ilustracións resulten intelixibles é o uso das cores, nas que Domingo contou coa axuda do seu compañeiro de estudio Alberto Guitián.
 
Pablo & Jane en la dimensión de los monstruos permite desmentir a aqueles que afirman que non hai nas librarías cómics destinados aos máis cativos. Hainos, nunca deixou de habelos. Cando a banda deseñada deixou de ocupar un lugar privilexiado entre as alternativas de ocio dos cativos desapareceu o tebeo infantil concibido coma produto de consumo. Mais simultaneamente apareceu unha outra forma de facer cómic para rapaces, máis sofisticada, afastada de fórmulas e desenvolvida dende coordenadas autoriais. Produtos que, coma este Pablo & Jane, teñen vocación de permanecer e reúnen valores dabondo para seren lidos con pracer por nenos e adultos. 

mércores, novembro 18, 2015

Aghardi

















Paréceme revelador que a nota biográfica de Enric Sió que recolle a edición de Nueva Frontera (1979) de Aghardi sinale coma primeira “obra importante” do autor Lavinia 2016 (1967). Omítese toda a traxectoria previa do artista, o seu traballo para Bruguera e os cómics que publicou no mercado británico a través da axencia Selecciones Internacionales que creara Josep Toutain. Sió foi unha das figuras máis destacadas do que se denominou o boom da historieta adulta española, movemento autorial que cara a metade dos anos 60 tentou ampliar as perspectivas do medio, superando fórmulas e xéneros estandarizados, experimentando tanto no temático coma no formal e dirixíndose principalmente a un lector adulto. Moitos deses autores e tamén o sector da crítica que lle deu forma teórica ao seu labor (Javier Coma, Román Gubern, Luis Gasca…) mantiñan unha actitude condescendente cara o cómic que predominaba naqueles anos, a historieta infantil e xuvenil, o cómic de entretemento. A omisión de calquera referencia aos cómics románticos, bélicos e de terror que Sió publicou durante anos no mercado anglosaxón suxire que o autor non “nace” como tal ata 1967, cando se afasta do tebeo popular e emprende a súa propia carreira.
 
Os autores do boom pugnaban por quebrar a concepción do cómic coma simple vehículo de evasión ou entretemento. O seu propósito era o de crear unha obra perdurable e valiosa en termos artísticos, de aí a sofisticación das súas propostas tanto no gráfico coma no argumental. Na súa aspiración de atopar un lector cultivado e disposto a esforzase, desbotaban os camiños fáciles. Sospeitábase da transparencia tanto argumental coma gráfica, preferíase a mancha, a páxina densa e a imaxe simbólica para ilustrar unhas tramas requintadas e preferentemente con marxe para a interpretación. Os resultados foron desiguais, quedando desta etapa algúns títulos notables canda outros que remataron afogando nas súas propias pretensións.
 
Publicada orixinalmente en 1969, Aghardi reúne moitas das características desta forma de facer cómic. As súas páxinas amosan a un debuxante dun virtuosismo fóra do común e con certa tendencia ao alarde visual. Cos comprensibles matices, non resulta difícil atopar coincidencias entre o seu debuxo e o dalgúns dos seus contemporáneos coma Luis García, Fernando Fernández ou Josep María Beá: a vocación realista (cunha significativa incorporación de referencias fotográficas), unha posta en páxina na que as viñetas prescinden de marcos (sen dúbida, un intento de liberarse de corsés formais) ou un uso do branco e negro que remite a outra figura clave da época, Guido Crepax. Non pasa desapercibido un erotismo soft, que pretende ser máis elegante que lúbrico, centrado na explotación da figura feminina, sen dúbida un recordatorio do carácter adulto da obra.
 
Este complexo aparello gráfico está posto ao servizo dun relato centrado na viaxe dun peculiar comité de “expertos” a distintos lugares do mundo cuxos restos arqueolóxicos teñen sido vinculados coa presenza extraterrestre (Palenque, Nazca, Tíbet...), un tema moi propio dos anos 60, popularizado por revistas e programas de TV seudocientíficos, ademais de best-sellers do momento coma El retorno de los brujos de Louis Pauwels e Jacques Bergier (mencionado por Gubern no prólogo) ou Recuerdos del futuro de Erich von Däniken. Un cóctel que hoxe nos parece entre pretensioso e kitsch e que nos leva a concluír que Aghardi non é xa o “clásico do cómic contemporáneo” ao que se refería Gubern no prólogo, senón un produto fortemente connotado polo contexto en que viu a luz. De lelo illadamente considerarémolo probablemente unha obra malograda, incapaz de manter os seus significados co paso dos anos, mais o seu interese coma título representativo dun momento relevante da historieta española é indiscutible. Pertinentemente reeditada por Joan Navarro en 2013, Aghardi válenos ademais para reivindicar a un Enric Sió que creu nas posibilidades expresivas da banda deseñada en tempos adversos e que, lonxe de retóricas, tentou levalas á praxe en traballos coma este. Coma outros destacados membros da súa xeración, Sió abandonou o cómic desenganado e morreu en 1998. A día de hoxe é un autor inxustamente esquecido.

sábado, novembro 14, 2015

Qadriños: A terra do pai

Patria

No terzo final do século XX diversas correntes autoriais tentaron derrubar as barreiras invisibles que circunscribían o cómic a un conxunto de xéneros e temas, limitando de feito a súa capacidade expresiva e reducindo o espectro de lectores ao que se dirixían. Dado o tradicional predominio dos xéneros fantásticos e de evasión no medio, moitos deses autores optaron por dar entrada á realidade nas viñetas, uns mediante narracións de corte autobiográfico, outros achegándose ao relato histórico ou documental. Ambas correntes converxen en títulos ben significativos e amplamente influentes do cómic recente, aqueles nos que a memoria familiar do autor está ligada a grandes acontecementos sociopolíticos. É o caso de Maus ou Persépole, dúas obras claves para comprender a evolución da banda deseñada de autor a ambas beiras do Atlántico nos últimos anos. E nesa tradición insírese decididamente Patria (Turner, 2015), obra na que Nina Bunjevac entrelaza a súa historia familiar coa convulsa historia dos Balcáns durante a segunda metade do século XX.

Nacida en Canadá pero de familia serbia, Bunjevac viviu na súa infancia o enfrontamento do seu pai, serbio monárquico e anticomunista, coa familia da súa nai e especialmente coa aboa materna, que loitara cos partisanos de Tito durante a II Guerra Mundial. O proceso de radicalización do pai, que comezaría a colaborar con grupos terroristas serbios que actuaban contra intereses iugoslavos no exterior, levaría á ruptura do matrimonio e ao retorno da nai con dúas das súas fillas a unha Iugoslavia que máis adiante comezaría a descompoñerse ata desaparecer como tal nos 90. Bunjevac examina a historia dos Balcáns durante o século XX, ao tempo que ascende na súa propia árbore xenealóxica e amosa as vivencias das dúas pólas da súa familia. Mais Patria, orixinalmente titulada Fatherland, é ante todo unha indagación na figura do pai, ao que a autora viu por última vez cando marchou de Canadá sendo unha nena e que morrería anos máis tarde manipulando unha bomba. A súa infancia e mocidade, o xeito como coñeceu á que sería a súa esposa válenlle á autora para deixar constancia do seu carácter difícil e tamén da súa progresiva radicalización ideolóxica. O retrato non é precisamente exculpatorio.  

As viñetas de Patria xorden coma xanelas luminosas da escuridade das páxinas. Bunjevac organiza as súas pranchas a partires dun fondo negro, sen matices, no que sitúa uns poucos cadriños grandes, apenas tres ou catro por páxina. O relato das pasaxes históricas remite directamente a Joe Sacco, autor cuxa ascendente neste traballo parece pouco discutible, mentres que os contornos rugosos das figuras humanas lembran a Howard Cruse. Nos abundantes primeiros planos intúese a utilización de referencias fotográficas. O coidado posto por Turner na edición castelá, a súa primeira incursión no eido da banda deseñada, consegue multiplicar o efecto dun proxecto visual ben definido pola autora, da que de seguro seguiremos a oír falar. 

martes, novembro 03, 2015

El rastreador




















Afeitos como estamos aos seus relatos de corte intimista, podería parecer que El rastreador (Ponent Mon, 2015), thriller no que un home retorna a Tokyo para buscar a unha nena de 14 anos misteriosamente desaparecida, marca unha certa distancia cos que son os temas e formas habituais na obra de Jiro Taniguchi. Mais este afastamento resulta máis aparente que real, non sendo difícil atopar no relato moitas das claves habituais do creador de El almanaque de mi padre. A primeira e máis evidente, a elección dun protagonista que é un home de montaña, o que nos permite conectar este título co conxunto de obras de Taniguchi ambientadas en contornos naturais e máis concretamente coa súa pentaloxía La cumbre de los dioses, centrada no mundo do montañismo. A investigación de Takeshi Shiga levarao primeiro ao bulicioso barrio de Shibuya, auténtico corazón do consumo hedonista da capital xaponesa, símbolo do capitalismo extremo e da alienación do individuo na gran cidade. Despois, a unha gran corporación que ten a súa sede nunha impoñente mole arquitectónica. O rastrexador, un home capaz de guiarse polo ceo e sobrevivir en condicións ambientais extremas, debe desenvolverse nun terreo que lle resulta máis inhóspito aínda, o dunha megalópole asiática que se nos presenta coma unha Babilonia futurista, deshonesta e chea de perigos. O enfático final, no que Shiga se ve obrigado a escalar un rañaceos, funciona como metáfora pouco sutil da loita entre dous mundos con cadanseus códigos e valores, a nobreza espida do home de montaña contra a frialdade inhumana da cidade. Non hai que ser un grande connosieur da obra de Taniguchi para deducirmos por cal dos dous extremos tomará partido, como tampouco sorprende o cargamento sentimental co que apuntala o argumento. Polo demais, El rastreador permítenos reencontrarnos de novo co característico estilo gráfico de Taniguchi, a exquisita xeometría das súas páxinas e o seu peculiar talento para a caracterización dos personaxes, ademais de co seu inconfundible pulso narrativo, pausado de máis para unha intriga criminal típica. As convencións do xénero non chegan a agochar a personalidade do mestre xaponés.