venres, xullo 31, 2015

El escultor

























Scott McCloud é coñecido sobre todo como teórico polo seu célebre ensaio Entender o cómic (Rinoceronte, 2011) e tamén, en menor medida, polas monografías que o seguiron, La revolución de los cómics (Norma, 2001) e Hacer cómics: secretos narrativos del cómic, el manga y la novela gráfica (Astiberri, 2007). No eido da ficción o seu traballo máis relevante é Zot! (Astiberri, 2009), unha serie de cómic-books a cabalo entre os superheroes e a ciencia ficción que o autor publicou cara finais dos anos 80, unha obra fresca e renovadora que conseguiu chamar a atención crítica no seu día, que foi premiada e que se reedita frecuentemente, pero tamén un traballo que ten xa vintecinco anos e no que resultan ben visibles as marcas da súa orixe como produto de vocación popular: o carácter seriado, o xénero. Un ten a impresión (indemostrable, coma todos os xuízos de intencións) de que a vontade que move a Scott McCloud a crear El escultor (Planeta, 2015) é a de consagrarse coma autor de ficción cun traballo que reúna as características do tipo de obras que na actualidade proporcionan respectabilidade e prestixio aos autores de BD, as denominadas novelas gráficas, volumes unitarios e autoconclusivos orientados a lectores adultos. El escultor é un relato longo que aborda temas existenciais clásicos (a vida, a morte, o amor) cunha clara vocación de transcendencia. Trátase en esencia dun traballo con pretensións, que transpira o desexo do seu autor de crear unha obra complexa, profunda e perdurable.

Como é sabido, El escultor recupera o pacto de Fausto, desta volta cun mozo ao que se lle ofrece a oportunidade de relanzar a súa carreira artística a cambio de prolongar a súa vida só durante douscentos días máis. Unha criatura sobrenatural agochada baixo a aparencia dun parente concédelle a David Smith a facultade de moldear a materia coas súas mans ao seu antollo, o que le permitirá crear esculturas inverosímiles. Mais iso non abonda, xa que o artista deberá decidir o que quere facer con ese talento, que obras crear e, por tanto, esclarecer as súas prioridades, dilucidar se pretende triunfar e reafirmarse fronte o público ou crear unha obra artisticamente relevante alén de consideracións alleas. Na metade do proceso, Smith coñecerá a Meg, unha rapaza da que se namorará de forma instantánea, que será a súa inspiración pero que tamén alterará o significado do seu pacto ao proporcionarlle un novo motivo para seguir vivo.

Xa que logo, McCloud sitúa na cerna do seu relato o misterio da creación artística, a vida, a morte e o amor. Case nada. E a pouco que se afonde abrollan outros temas non menos transcendentes, coma a amizade ou a familia. El escultor é unha obra explicitamente ambiciosa, mais non é a ambición (lexítima e mesmo positiva) o problema de McCloud. O seu problema é estar ao nivel das súas propias pretensións. Cómpre moita confianza nas propias facultades para abordar temas coma os sinalados, complexos, existenciais e sobre os que as figuras privilexiadas do pensamento e a creación teñen feito achegas decisivas. Un debe ter algo que ofrecer se elixe ese camiño. De aí que o máis sorprendente de El escultor resulte ser o contraste entre o alto que apunta o autor e o baixo que dispara ou, dito doutro xeito, o pouco de substancial que McCloud ten que dicir sobre os asuntos que el mesmo propón.

A recuperación do pacto faustiano como premisa da obra resulta ben significativa. Por unha banda, temos unha apelación directa e facilmente recoñecible a un mito fundacional da cultura occidental que deixou enunciado un dilema esencial da condición humana. Mais estamos tamén perante un tropo narrativo que ten sido reproducido ad nauseam, explotado e mesmo parodiado ata ficar reducido a pouco máis que un clixé. McCloud escolle unha referencia de prestixio que se converteu xa nun tópico manido. A cal dos dous extremos se achegará máis a súa obra?


David Smith, protagonista do relato, é pouco máis que o prototipo de mozo amouchado coa agravante de bloqueo creativo que vai redefinir a súa existencia tras a coñecer a Meg, unha manic pixie dream girl de manual. Riquiña e unha miga excéntrica, vital pero tamén vulnerable, Meg dará un sentido novo á vida de David, transformará os seus puntos de vista e inspirará o seu labor artístico. Non é iso o que fan as MPDGs? É moi difícil facerlle xustiza a Goethe coas estruturas dunha comedia romántica de Hollywood.

Non menos estereotipadas son as posicións intelectuais que o autor mantén no relato. Resulta sumamente revelador que McCloud recorra a Jeff Koons para exemplificar a tensión entre valor artístico e prezo de mercado e, máis aínda, que as consideracións que pon en boca dos seus personaxes sexan os lugares comúns que alguén coma min, que o ignora todo sobre escultura, escoitou xa mil veces. Isto que podería parecer anecdótico define perfectamente a lixeireza analítica que o autor exhibe en toda a obra. McCloud porfía en falar da arte, a vida a morte e o amor, pero sen ser quen aportar nada que non sexan ideas superficiais. O ton solemne e un dramatismo que chega a resultar exasperante non fan senón destacar máis as súas carencias.

A obra conta cun desenvolvemento narrativo notable. McCloud fai un claro esforzo por sobreporse á que semella ser a súa tendencia natural cara as formas simples e caricaturescas, e mantén o debuxo dentro das coordenadas dun acabado realista que lle acae mellor ás características do relato. O seu trazo fino e a preeminencia do branco sen apenas sombras sitúano no ronsel da denominada liña clara americana (Adrian Tomine, Chester Brown, Gabrielle Bell...). E aínda sendo o apartado gráfico o mellor que McCloud ten que ofrecer, tropeza na trama que el mesmo deseñou, que o obriga a algo practicamente imposible: representar con verosimilitude esculturas que o lector identifique como inequivocamente sublimes. Non é que non o consiga, é que está moi lonxe de facelo.

El escultor expresa, na miña opinión, un enorme fallo de cálculo. McCloud pretendeu reivindicarse como creador de ficción cunha obra profunda e valiosa sobre asuntos esenciais da natureza humana, pero os resultados indican que carece de orixinalidade na ollada e sutileza na expresión. Apostou forte. Son dos que pensan que perdeu claramente.

mércores, xullo 29, 2015

Elipses e sombras: Fagamos croquetas coa momia de Stalin

A deserción de Stalin

O debuxante Tomás Guerrero debuta como historietista con A deserción de Stalin, unha dexeneración festiva dos relatos de espías coa figura de Stalin na súa cerna.

É probable que ningunha etapa da humanidade teña sido tan retratada dende a ficción coma o pasado século XX. Son innumerables as novelas, películas, series de TV e cómics que se teñen achegado a eventos como as dúas Guerras Mundiais, a posterior Guerra Fría, Vietnam ou a Guerra Civil española, en ocasións con vocación de recreación histórica ou ánimo divulgativo, outras veces coma simple pano de fondo no que se desenvolve un relato doutra natureza. Tamén as principais figuras históricas relacionadas con eses eventos se teñen convertido en presenzas habituais dos relatos de ficción, retratados con rigor nuns casos, caricaturizados noutros. Un caso paradigmático sería o de Adolf Hitler, personaxe sobreexplotado por ficcións de toda natureza ata rematar por converterse en pouco máis que un arquetipo de vilán, a encarnación do mal absoluto. E, sen chegar a eses extremos, algo semellante podemos dicir da URSS e os seus grandes líderes, tantas veces erixidos en rivais das figuras heroicas que a día de hoxe resulta difícil discernir se o que sabemos deles conta con algún fundamento real ou é puro tópico.

Esta disolución dos perfís reais de personaxes e eventos históricos nun magma de tópicos narrativos explica unha obra como A deserción de Stalin (Demo, 2015) de Tomás Guerrero, ilustrador e creador gráfico cunha longa experiencia no eido da animación que debuta agora na banda deseñada. Ambientado na Guerra Fría, o relato revela a existencia dun plan para “extraer” a Stalin da Unión Soviética e transportalo en autoxiro ao Canadá francófono. Se a alguén lle soa extravagante está no certo. Guerrero retorce os lugares comúns das ficcións de espionaxe, cos seus moi británicos servizos de intelixencia, segredos inconfesables e plans conspirativos, ata compoñer un disparatado exercicio de estilo que se vale das ocorrencias máis delirantes para reconstruír unha figura histórica esnaquizada.

Que sabiamos realmente de Stalin?”, pregúntase o narrador, un ex-espía británico membro do exclusivo club coñecido como “The Last Gentlemen of the Cold War”. “Tiñamos miles de fichas, metros e metros de película con imaxes borrosas ou pouco nítidas, centos de miles de páxinas realizadas polos nosos mellores técnicos e analistas. Pero quen era realmente “pai”, a xulgar polas últimas novas? Un monicreque, un tolo, un monstro?”. Esa podería ser a pregunta que o autor traslada ao lector: quen era Stalin, que hai de certo no que sabemos del? O exceso de información é ruído. Esmagado polo peso dos innumerables retratos que se lle teñen feito, o Stalin real, de existir, está en paradoiro descoñecido. Guerrero opta pola festa e retrata un Stalin pop e mutante, que o mesmo se nos mostra coma un autócrata cruel que coma un cinéfago compulsivo. Stalin-Frankenstein, Stalin-cowboy, Stalin-Dorothy, Stalin-Gene Kelly... O ditador converteuse nunha boneca Barbie, un manequín que podemos vestir como queiramos.

A mediados dos 80, Suso de Toro convidábanos a facer croquetas coa momia de Castelao. Aquel era un berro provocador xurdido dunha obra, Polaroid, que pretendía abanear os piares que sostiñan a literatura galega ata entón. Tomás Guerrero convídanos tamén a facer croquetas, desta volta coa momia de Stalin, pero a falta doutro contexto que o xustifique, a súa proposta fica coma un exercicio de humor iconoclasta. Ironía e xogo a costa dos vellos fantasmas da URSS.

sábado, xullo 18, 2015

Qadriños: As mulleres invaden as Viñetas, etc.











Achéganse as Viñetas desde o Atlántico 2015 e con elas visitarán A Coruña un feixe de convidados selectos. Sucede que cinco deles, a metade máis un(ha), maioría absoluta, son mulleres. Por que tantas mulleres? Será unha "edición especial"? Corrección política, un capricho? Haberá outro motivo? Ten que haber un motivo? Sobre estas cuestións e a propósito do chío de Natacha Bustos que sobrevoa estas liñas escribo en Qadriños.