domingo, maio 05, 2013

Supercómic. Mutacións da Novela Gráfica contemporánea


 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Tanto no seu blogue coma no texto introdutorio de Supercómic. Mutacións da Novela Gráfica contemporánea (Errata Naturae, 2013), Santiago García deixa claro que o propósito desta obra colectiva non é o de ofrecer unha visión global, comprensiva e sistemática da banda deseñada e a súa historia, senón unha  perspectiva fragmentaria e actual, cualificada polo seu interese e a personalidade dos autores dos textos que compoñen a obra. O destinatario natural da mesma non sería tanto o lector especializado canto o consumidor ocasional, ao que se lle ofrecería a oportunidade de ampliar a súa visión do medio ao tempo que se lle facilitaría un catálogo de títulos que poderían ser do seu interese. Para dar corpo a esta idea, García elixiu a un grupo de autores perfil e traxectorias ben diversas que, en foto de grupo, conseguen ofrecer unha visión persoal e suxestiva da actualidade do medio. Non parece casual que canda críticos e divulgadores xenuinamente ligados ao cómic atopemos outras voces, as de historietistas ou escritores e críticos doutros campos, co cal entendemos que se pretende ofrecer unha visión plural e diversa, que non emana exclusivamente do propio medio.

O primeiro texto corresponde a Eddie Campbell, autor dunha obra historietística singular e dificilmente clasificable que, ademais, se ten revelado coma un lúcido analista do medio. O seu ensaio está centrado no cómic autobiográfico, unha das tendencias recentes máis relevantes e que el mesmo practicou atinadamente en traballos como Alec ou O destino do artista. Campbell acomete un comedido achegamento a algúns dos títulos máis relevantes da devandita tendencia sendo, se cadra pola súa orixe británica, é un dos autores que máis disciplinadamente se cingue á premisa do libro, preferindo resultar accesible a ser exhaustivo. É probable que o lector afeito aos seus textos bote en falta o afiado sentido crítico do que fai gala habitualmente, o que non impide apreciar o interese do seu artigo.

A seguir atopamos o texto no que Ana Merino se ocupa da centralidade da figura feminina na obra dos irmáns Gilbert e Jaime Hernández, cuestión que podería dar pe un estudo máis extenso e detallado do que permite esta obra. Aínda aceptando que a experiencia persoal da ensaísta pode ser un punto de partida válido para o seu achegamento, coido que a apelación repetida ás súas vivencias con respecto aos Bros e a súa obra termina por cangar o texto, restándolle profundidade e capacidade analítica.

O seguinte artigo corre a cargo de David M. Ball, profesor do Dickinson College que se achega a unha figura tan esencial para comprender o presente do cómic coma Chris Ware. Nun coidado estudo, Ball analiza a relación entre a representación recorrente do fracaso na obra de Ware e a batalla pola respectabilidade do medio, na que a ollada paródica do autor parece xogar unha posición ambivalente ou ambigua. Confeso que, durante a lectura deste texto, o meu sentido arácnido toleaba cada vez que atopaba unha mención á homologación ou integración da BD coa literatura como sinónimo do seu recoñecemento cultural, o cal non me impide identificar este texto coma un dos máis profundos e rigorosos de cantos compoñen o volume.

O texto de Raul Minchinela é, dende a súa premisa, un dos máis orixinais e vivaces de todo o libro. Tomando como punto de partida unha viñeta de Vázquez na que interactúan varios personaxes da editorial Bruguera e que sería claramente inspiradora do 13 Rue del Percebe de Ibáñez, Minchinela refírese aos vasos comunicantes entre universos de ficción, dende a representación colectiva de personaxes que comparten un mesmo medio ambiente editorial (sería o caso da viñeta mencionada e tamén de fenómenos xenuinamente superheroicos coma os crossovers, os team-ups, os personaxes convidados, os conceptos de continuidade e de Universo editorial compartido), ata os choques de universos editoriais (Marvel e DC) ou a promiscuidade entre universos de ficción (os contos infantís de autoría e procedencia diversas en Fábulas de Bill Willingham), pero tamén cruzamentos de medios (a literatura, o cinema, a televisión e a propia BD en A Liga dos Cabaleiros Extraordinarios de Moore e O’Neill) ou temporais (Inside Moebius, Lost Girls...). Aínda que probablemente resulte pouco útil coma catálogo para neófitos, o artigo destaca pola súa singularidade, sendo un deses casos nos que é a peculiar ollada do autor o que dá forma a un magma de referencias que, doutro xeito, podería parecer caótico.

Pola súa banda, o texto de Daniel Ausente presenta o cómic como testemuña do cambio social en España, dende a escola Bruguera ata Fagocitosis e a restante obra de Marcos Prior. A relevancia que este artigo e o anterior conceden aos autores que publicaron na editorial Bruguera dende a posguerra ata os anos 80 revela non só que aqueles cómics resultaron claves na formación de varias xeracións de lectores, senón tamén que, malia ter sido obxecto xa de estudos, monografías e mesmo recreacións haxiográficas coma El invierno del dibujante, é probable que a entidade do seu legado non teña sido posta en valor aínda como merece. Polo demais, o artigo de Ausente analiza como o cómic foi evolucionando consonte a sociedade española ía atravesando diferentes etapas políticas e sociais, ofrecendo apuntamentos sobre o movementos tan dispares coma o tebeo satírico da transición, a liña chunga e o underground cañí dos anos 80, as tendencias do cambio de século, o cómic de autor máis recente ademais de, como sinalabamos, os tebeos de Bruguera coma gran caldo primordial.  

O traballo conxunto de Max e Mireia Pérez marca un interesante interludio no conxunto do volume, ao situar no centro do escenario a aquel de quen se estaba a falar: o cómic. Ambos autores desenvolven a dúas mans unha breve historieta na que reflexionan sobre o acto creativo que está detrás do seu oficio e que debería servir en boa medida para demostrar a potencialidade de medio. Max representaría non só a experiencia e o prestixio, senón tamén a inquietude, a procura de novos camiños, a evolución; Pérez encarnaría á principiante que acada o seu primeiro éxito e que ten por diante de si un futuro con tantas promesas coma incerteza. O resultado é unha das maiores decepcións do libro, sendo o seu maior interese a curiosidade de comprobar como encaixan os seus debuxos. No que atinxe aos contidos, as reflexións que se consignan son lixeiras e tópicas, lugares comúns da creatividade artística que a ninguén sorprendería escoitar nun talent show, e tampouco as metáforas visuais ás que recorren resultan excesivamente estimulantes. Non teño dúbida de que podemos agardar máis de ambos autores.

Dificilmente podemos imaxinar un autor máis idóneo que Eloy Fernández Porta para descifrar a obra dun creador outsider e estraño coma Miguel Ángel Martín. Se cadra estou trabucado, pero teño a sensación de que a carreira do historietista leonés ten evolucionado seguindo principalmente tensións internas e, en parte debido á súa personalidade, en parte ao carácter multidisciplinar da súa produción, sen unha excesiva dependencia respecto das dinámicas do mundo da banda deseñada. O estudio de Fernández Porta consegue proporcionar unha visión completa do artista ao tempo que presenta distintos contextos que permiten explicar o seu traballo. O autor de Afterpop mantense fiel ás claves da súa propia escrita, torrencial ata o abafante, encadeando vocabulario académico con latiguillos de telelixo, emparentando tótems da alta cultura con figuras irredentas da cultura popular e cos inevitables momentos para a cita sinestésica (“Meseta (Ciencia ficción) [obra de Marina Núñez] es un monumento que proclama la victoria del Cyborg Manifesto sobre La España invertebrada (...)”). O resultado entusiasmará por igual aos seguidores de  Martín e Fernández Porta.

O texto que Jordi Costa dedica a Shintaro Kago reúne todas as características das que aborrecen os seus detractores (os de Costa): profusión de referencias, barbarismos (realmente, etiquetas conceptuais que non adoitan traducirse, coma screwball comedy, giallo ou pinku eiga) e unha proliferación arbórea de oracións requintadas que aconsellan unha lectura demorada cando non un frecuente repaso do xa lido. Porén, o texto supón un novo exemplo da singular ollada deste crítico sobre todo cinematográfico e da súa capacidade para engadir significados e reinterpretar produtos culturais. Segundo confesión explícita, Costa pretende explicar a obra de Kago a partir de referentes occidentais coma Kiss me deadly de Aldrich, Blow Up de Antonioni os giallo de Argento ou mesmo fábulas relixiosas coma o mito de Pandora ou a célebre historia da muller de Lot. Haberá quen pense que esta cadea de referencias fala máis do crítico que do autor analizado, algo que confirmaría o feito de seren filmes a maioría dos referentes aludidos, pero non pode negarse que o texto de Costa, o seu método, diría eu, ten outra virtude: a de partir dunha visión global e promiscua do mundo da cultura, no que obras e autores manteñen relacións insospeitadas e mesmo inconscientes, relacións que é lexítimo elucidar polo intérprete (o crítico, mais tamén o lector) na medida en que sexa quen de demostrar a súa existencia. Fronte a contextualización obvia (a do contorno próximo do autor e a obra, xa sexa xeográfico, cronolóxico ou o propio da disciplina cultivada), Costa prefire a asociación dende a distancia.
 
No seguinte artigo, o crítico e editor Óscar Palmer leva a cabo un moi selectivo repaso polo noir en viñetas. Pártese dunha breve mención dos moitos antecedentes propios do medio (as comic-strips, as cabeceiras criminais dos anos 40 e 50), que darían de seu para un extenso ensaio, para analizar producións máis recentes que sistematiza clasificándoas polo seu parentesco: coa literatura, coas teleseries e co propio cómic. Pode resultar rechamante a ausencia do cinema nestas filiacións, mais non deixa de tratarse dun recurso organizativo que lle permite ao autor falar de obras coma o Parker de Darwyn Cooke, Scalped de Jason Aaron e J.M. Guéra ou a produción de Ed Brubaker, facendo fincapé en A escena do crime e Criminal. Chama a atención que centre boa parte da súa atención no Punisher (MAX) de Garth Ennis, un produto no que o sabor noir non é precisamente o dominante, estando a súa influenza moi mesturada con ingredientes doutros xéneros. En calquera caso, Palmer domina o campo no que se move, sendo quen de transmitir unha visión acaída e plural do presente do xénero en viñetas.

Pepo Pérez analiza a dimensión política do comic-book mainstream norteamericano, é dicir, o tebeo de superheroes. Moi centrado na obra de Frank Miller, da que Pérez é profundo coñecedor, o texto parte dun resumo da evolución do xénero dos superheroes dende as súas orixes para desembocar na reorientación que tivo lugar a mediados dos 80, fenómeno este ben coñecido polos afeccionados ao medio dada a influenza determinante de dúas obras capitais do xénero, Batman Dark Knight returns (Frank Miller) e Watchmen (Moore e Gibbons). Dirixido a un público menos coñecedor da historia do relato de heroes enmascarados, o texto analiza esta refundación do xénero dende unha interesante premisa: a de que un troco desta natureza ten sempre os seus alicerces nunha transformación dos valores culturais predominantes na sociedade de que emana. Aínda que citando Watchmen e outras obras coma Marvelman/Miracleman, a análise toma coma substancia principal os títulos esenciais da carreira de Miller: Batman: Dark Knight returns e tamén a súa secuela, Batman: Dark Knight strikes again, obras das que se ofrece unha intelixente lectura en termos políticos que probablemente non sorprenderá aos afeccionados máis informados, pero si resultará esclarecedora para o perfil de lector ao que vai dirixido este libro. A seguir, Pérez analiza polo miúdo o máis recente traballo do autor, o propagandístico Holy Terror!. Entre os acertos do artigo, a visión multidisciplinar que incorpora referentes doutros medios, do cinema de vigilantes, do xénero bélico ou de filmes recentes. Moi estimulante resulta a exposición das semellanzas entre Dark Knight returns e  o western El fuera de la ley (1976) de Clint Eastwood ou o paralelismo entre Lex Luthor (Dark Knight strikes again)-Kingpin (Daredevil: Born again)-Mr. Potter (Qué bello es vivir!);  e esencial para comprender a postura do analista é o contraste entre a visión da guerra entre EEUU e Al Qaeda que reflicten Holy Terror e Zero Dark Thirty (2012). Para unha máis fonda contextualización do labor de Miller e unha mellor comprensión das súas posicións ideolóxicas actuais, Pérez válese coma termo de comparación das crónicas xornalísticas de Joe Sacco e de cómics hiperrealistas de inspiración superheroica, coma o traballo de Warren Ellis (The Authority, Black summer) ou de Mark Millar (The Authority vol 2, The Ultimates). O conxunto é unha fiel radiografía da evolución ideolóxica que reflicte a obra de Frank Miller, ademais dunha acaída exploración das posibilidades de lectura en termos políticos das mitoloxías superheroicas. 

Fernando Castro Flórez asina o que probablemente sexa o máis denso de todos os textos, no que enceta una cadea de reflexións sobre conceptos sociolóxicos, antropolóxicos e de filosofía política empregando coma referentes cómics coma Watchmen, 300 ou The Ultimates, que acompañan citas de autores coma Barthes, Eagleton, Zizek ou Foucault. O problema non é tanto o grao de sofisticación argumental do texto, que é alto, canto o feito de dar por lidos os cómics que menciona, de xeito que dificilmente resultará intelixible para un lector que careza dunha certa bagaxe no mundo da historieta. 

O volume péchase cunha completa entrevista de Alberto García Marcos a Emmanuel Guibert na que o artista francés expón o seu punto de vista sobre algunhas das obras máis importantes da súa produción, explicando as súas inquietudes, as súas intencións creativas e tamén algunhas das técnicas que emprega. No repaso da súa traxectoria, Guibert ofrece tamén a súa visión sobre a obra de autores vinculados a el por un ou outro motivo, coma Joann Sfar, Marjane Satrapi ou David B. Unha conversa ben conducida na que o lector atopará as claves necesarias para achegarse á obra do autor de O fotógrafo.

Mais alén da valoración de cada unha das pezas que a compoñen, a obra no seu conxunto merece o seu propio xuízo. Neste senso, cómpre apreciar a singularidade da obra e a escaseza (mesmo a inexistencia) de proxectos semellantes, polo que tanto a iniciativa de Errata Naturae, unha editorial xeneralista cun catálogo certamente interesante, coma o perfecto labor e a claridade de ideas de Santiago García coma coordinador do título, merecen un recoñecemento. É obvio que a selección dos colaboradores predetermina en boa medida os resultados e sempre haberá lectores que queiran poñer obxeccións á lista dos elixidos, mais coido que ninguén pode negar nin a entidade dos participantes nin a calidade dos seus traballos. A visión persoal que está detrás das eleccións de García apórtalle uniformidade e coherencia ao proxecto, sen que en ningún momento pule por establecer un canon. O libro, en definitiva, suxire significados e abre debates, algo sempre desexable. Oxalá xurdan axiña máis iniciativas semellantes.

Ningún comentario: