Notas ao pé en Gaza

En Palestina, na franxa de Gaza (Planeta, 2002), Joe Sacco ensaiaba unha fórmula, a reportaxe xornalística en banda deseñada, da que apenas había antecedentes, asumindo ademáis unha posición sobre o conflito entre Palestina e Israel especialmente incómoda no seu entorno, a que privilexia a visión do bando palestino. Tivo éxito, acadou boas críticas e gañou para si (e en boa medida para outros) un eido que explorar na súa produción posterior. Aínda que vencellado á súa obra previa sobre o conflito, Notas ao pé en Gaza (Mondadori, 2010) é un traballo esencialmente distinto, máis complexo nas súas pretensións e desenvolvido coa firmeza de quen sabe que pisa nun terreo firme. Se en Palestina… Sacco pretendía ofrecer unha visión global do conflito, descriptiva do presente mais considerando os antecedentes históricos, en Notas… opta por poñer en primeiro plano un acontecemento concreto, un episodio violento acontecido en 1956 e do que apenas se garda memoria. Paradoxalmente, menos resulta ser máis. A perspectiva microscópica redimensiona o suceso, magnificando a súa crueldade e inxustiza. De camiño, Sacco pon en cuestión a consistencia do seu propio método de traballo, sempre exposto ás trampas da memoria, máis aínda cando transcurriron case cincuenta anos dende os feitos. Non poucos palestinos critican a intención de recuperar un feito histórico no canto de facer crónica da actualidade. “Aquí todos os días son 1956”, dirá un dos entrevistados. A historia soterrada pola urxencia do presente, as atrocidades de antano diluidas nunha amalgama confusa e repetitiva da que difícilmente se poden illar feitos concretos. Coma contrapunto final, Sacco consigna en forma de apéndice a información oficial sobre os sucesos en cuestión: escasa, ambigua, contraditoria.

Como sucede cos testemuños recollidos, unha sucesión de declaracións inexactas revelan algunhas verdades esenciais. Un feito pequeno, lonxano, unha nota ao pé, describe o conflito no seu conxunto.

Tamén o Sacco debuxante amosa unha clara evolución malia seguir fiel ás coordenadas básicas do seu estilo. Menos rostros desencaixados, menos perspectivas deformantes. Máis testemuñas falando serenamente, maior detallismo (realismo?) nas paisaxes. O autor non renuncia a interpoñer a súa personalidade no relato (eis a súa honestidade, na renuncia explícita a unha equidistancia imposible), mais faino cada vez menos no que atinxe a un debuxo agora máis descriptivo, menos expresionista.