martes, maio 23, 2006

Honor entre punks


A serie Baker Street trasladaba as claves do universo de Sherlock Holmes á escena punk do Londres dos 80: unha detective punk, unha estudante norteamericana de medicina como axudante e un Londres contemporáneo con elementos victorianos como trasfondo. A obra xurdía da colaboración entre o escritor Gary Reed, grande coñecedor das novelas de Conan Doyle, e o debuxante Guy Davis, punk militante naqueles anos. A premisa da serie pode non parecer excesivamente orixinal no contexto actual, afeitos como estamos ó pastiche e á revisión desmitificadora dos iconos da cultura de masas, pero si o era a finais dos anos 80, que é cando foi editada inicialmente.

A editorial Norma recuperou nun volume único baixo o título Honor entre punks dúas historias da serie. A primeira, que da nome ó volume, establece o escenario no que se había de desenvolver a serie, presenta ós personaxes e comeza a elaborar o tecido de motivacións, intereses e relacións entre eles. Probablemente o maior acerto destes primeiros capítulos sexa a definición da atmósfera da serie, así como as múltiples posibilidades que xurden da premisa inicial. Non pode dicirse o mesmo da trama principal, unha historia detectivesca demasiado convencional e narrada con pouco pulso. O debuxo de Davis decepciona por primeirizo a calquera que coñeza a súa obra posterior, por máis que en ocasións determinadas deixe constancia do seu talento.

O segundo arco do volume leva por título Fillos da noite e foi elaborado en solitario por Guy Davis. Paradóxicamente, a historia non se resinte da falta dun guionista senón que, pola contra, Davis é quen de explotar algunhas das posibilidades que nos episodios precedentes só se suxerían. Publicado algúns anos máis tarde, faise patente a evolución do artista, cuio debuxo comeza a amosar as súas virtudes máis salientables: planos orixinais e repletos de forza, composición intachable, traballo de planificación evidente, énfase na caracterización de personaxes, etc.

O volume complétase con dúas historias curtas de escaso interese, ficando o lector coa sensación de que a potencialidade da serie estaba por enriba do resultado final.

O prezo de Norma...

martes, maio 16, 2006

A derrota do pensamento



A derrota do pensamento é, cando menos, un libro estraño. Un ten a sensación de que ou Alain Finkielkraut se excedeu na exposición dos antecedentes ou se quedou curto na redacción da súa tese. Por outra banda, non é doado posicionarse perante ésta, xa que o autor se limita a expresar unha protesta fronte a unha situación de feito pero sen construir alternativas á mesma ou á corrente de pensamento que a propicia.

O libro estructúrase en tres partes. A primeira adícase a contrapoñer o racionalismo francés ó concepto alemán de Volkgeist. A obra de Voltaire ou os enciclopedistas sostería a existencia de rasgos culturais comúns a toda a humanidade; a idea de Volkgeist ou “espíritu do pobo” baséase, pola contra, no carácter continxente e conxuntural de toda actividade humana. O auxe dos nacionalismos de finais do século XVIII viría a avalar esta segunda tese, segundo a cal as manifestacións culturais deben comprenderse dentro do seu contexto xeográfico e cronolóxico. Finkielkraut expresa a súa preferencia polo universalismo cultural, pero sen proceder á desactivación ideolóxica da liña de pensamento contraria.

A segunda parte achéganos á actuación da ONU e máis concretamente da UNESCO con posterioridade á Segunda Guerra Mundial. Como antídoto fronte as arelas conquistadoras e asimilacionistas da Alemaña nazi plantéxase a necesidade de dignificar as culturas particulares, de xeito que se recoñece a pluralidade e igualdade das culturas do mundo. Esta idea, que permite desbotar a superioridade dunhas manifestacións culturais fronte a outras, desagrada igualmente a Finkielkraut, que destaca algunhas das contradiccións das súas versións máis exacerbadas pero, máis outra vez, sen dar alternativas.

A exigua terceira parte adícase á exposición do corolario que o autor extrae de todo o anterior: que eses particulares xiros históricos conduciron a unha situación como a actual, na que se propugna non só a igualdade entre culturas senón tamén entre manifestacións artísticas, de xeito que un eslogan publicitario, un vídeo-clip ou partido de fútbol están a mesma altura que unha obra de Shakespeare, un cadro de Picasso ou unha ópera de Verdi.

Debo recoñecer que os argumentos de Finkielkraut están en moitas ocasións cargados de razón, e iso fundamentalmente porque apunta case sempre cara as situacións máis extremas que se dan no contexto actual. Pero un non pode evitar pensar que se elude a confrontación con versións máis moderadas do mesmo pensamento é pola dificultoso que resulta argumentar en contra. A obsesión por xerarquizar maniféstase tanto en quen mantén a superioridade da música clásica sobre o rock como en quen sostén a súa paridade. A cuestión é se a música popular, o cómic, a publicidade etc. poden ou non ser depositarios de valores artísticos. Atrévome a pensar que a resposta debe ser afirmativa mesmo para alguén de preferencias tan distantes como as do autor.

O problema non é, xa que logo, o posicionamento do autor, senón a vía pola que o mantén. Sabido é que non abonda con descalificar unha corrente de pensamento para dar por boa a que se lle opón; a antítese debe ser exposta, desenvolvida e fundamentada de seu e non só por oposición. Este segundo paso é o que elude Finkielkraut, que se limita a presentar as eivas dunha corrente de pensamento sen deixar claro se realmente el mantén o contrario (neste caso, que si hai valores universais e manifestacións culturais universalmente superiores ó resto) e, nese caso, en base a que ideas. Por se fose pouco, sempre escolle como branco das súas críticas á víctima máis propicia para os seus propios intereses, isto é, nunca amosa as versións máis significativas das teses ás que se opón senón as máis extremas.

Unha mágoa, considerando que, cando mantén posiciones constructivas, Finkielkraut aporta ideas interesantes e perfectamente asumibles. Así o fai cando se refire á educación (“a escola é a derradeira excepción ó self-service xeralizado; (...) a escola é moderna e os estudantes son posmodernos”) ou ó fenómeno da inmigración en Europa (“Tratar ó estranxeiro como individuo non é obligalo a copiar todos os seus comportamentos das maneiras de ser en vigor entre os autóctonos, e é posible denunciar a desigualdade entre homes e mulleres na tradición islámica, sen que iso signifique querer revestir ós inmigrados musulmáns cunha librea de prestado ou destruir os seus vínculos comunitarios. (...) O espíritu dos Tempos modernos europeos, pola súa parte, acomódase perfectamente á existencia de minorías nacionais ou relixiosas, a condición de que estén compostas, a partir do modelo da nación, por individuos iguais e libres”).

luns, maio 15, 2006

O gato do rabino: a bar-mitzva



Ademáis de tópico, sería enganoso dicir que este primeiro tomo da serie O gato do rabino de Joann Sfar é un cómic de simplicidade só aparente. O debuxo de Sfar é de seu sinxelo e espontáneo, características que neste caso se ven potenciadas por unha estructura narrativa clásica (seis cadriños de iguais dimensións por plancha) e inamovible. O autor dota deste xeito dun envoltorio tradicional a unha historia que non deixa de ser unha fábula desenfadada e mordaz, un conto sutil pero sen excesivas pretensións. A sinxeleza non está, xa que logo, só nas formas, senón tamén no fondo, sendo ésta unha das maiores virtudes da obra e do seu autor.

Protagoniza a historia un gato que adquire o don da fala despois de comer un loro. A humanización do felino conleva a súa infelicidade, xa que o seu amo, o rabino, decide arredalo da súa filla, que ata entón o coidara, por consideralo unha mala influencia. O gato expresa entón a súa intención de convertirse ó xudaísmo, para recuperar a respectabilidade fronte ó seu amo e que éste lle permita achegarse de novo á súa filla.

Parece obvio que a pretensión de Sfar recurrindo a un personaxe tan socarrón e descreído era a de cuestionar algúns dos fundamentos do credo xudeu dende unha perspectiva occidental, como de feito así se suxire no propio texto. Agora ben, o acerto fundamental da obra é facer predominar un tono desenfadado e irónico no canto de desenvolver unha profunda tese sobre o xudaísmo. O gato do rabino destaca algunhas contradiccións da relixión xudía e dos seus seguidores, pero a súa motivación egoísta e o seu espíritu bromista alónxano de pretensións moralizantes. Como mostra, a conclusión do tomo: abrupta, sarcástica e desmitificadora.

xoves, maio 04, 2006

Zarzarrosa



Achegándose ó final de Zarzarrosa, Robert Coover escribe: “o feitizo da fada [comprometeuna] non a unha incerta espera do que todavía podería ser, senón á eterna recreación do que non pode senón ser”. Ben podería ser un resumo da idea central da novela.

Os contos populares, especialmente os contos infantís, conforman un terreo propicio para a lectura e reinterpretación en clave posmoderna, dado o conglomerado de claves literarias e morais que conteñen. Zarzarrosa supón unha peculiar recreación do conto da Bela Durminte, a través da cal o autor revela algunhas das (posibles) mensaxes soterradas da versión orixinal (se é que se pode manter a existencia dunha versión orixinal respecto dunha narración tan popular). A novela componse de narracións breves e repetitivas, que moitas veces adoptan a forma propia de relato e que, en calquera caso, destacan sempre os elementos máis crueis e contradictorios do conto. Os dous personaxes principais, bela e príncipe, permanecen atrapados na arañeira que o propio relato tece: ela nun pesadelo que se repite unha e outra vez e que a leva sempre a unha condición de durminte á que non é quen de sobrepoñerse; el prisioneiro entre as zarzas que rodean o castelo, preguntándose acerca de si mesmo, da súa condición heroica, da motivación dos seus actos. A fada exerce de contacontos perversa que introduce elementos de versións menos coñecidas do conto, como os fillos que a durminte ten durante o seu letargo ou a dona-ogro do príncipe.

A obra condensa as virtudes e defectos da literatura posmodernista e autorreferencial. Á evidente intelixencia da análise e á incuestionable mestría narrativa de Coover cómpre contrapoñer o inevitable distanciamento dun lector ó que, necesariamente, lle resultará complicado implicarse emocionalmente nunha trama tecida coa fría exactitude dun reloxeiro.

mércores, maio 03, 2006

Fábulas: Unha historia de amor



A política xeral de Planeta ó facerse cos dereitos de publicación para España do material de DC Cómics foi a de retomar as series que viña publicando Norma Editorial no punto onde ésta as deixou. Esta tendencia, lóxica e de agradecer, atopa unha inexplicable excepción no volume que nos ocupa, primeiro da colección Fábulas que edita Planeta. Baixo o título Unha historia de amor recopílanse non só os capítulos que compoñen tal arco argumental, senón os tres inmediatamente anteriores, previamente publicados por Norma, repetindo mesmo a cuberta que esta editorial escolleu para o seu último tomo. Por qué o lector ten que pagar eses tres números xa publicados e desconectados do arco principal do tomo (tan desconectados como o poden estar dentro da continuidade da serie) é un misterio que merece un serio reproche.

A serie Fábulas ten unha premisa certamente imaxinativa: os personaxes das lendas e dos contos populares viven exilados no mundo real. Tan imaxinativa é que por intres semella un tanto forzada, por non mencionar que, como proposta de reciclaxe de mitos e lendas, non pode deixar de lembrarme ó Sandman de Neil Gaiman, grande obra fundacional do propio selo Vértigo que publica esta serie. Malia todo o anterior, coido que o escritor Bill Willingham foi quen ata o de agora de manter o interese da colección, situando primeiro a unha serie de personaxes no taboleiro de xogo e poñéndoos en movemento despois.

Ainda así e considerando as boas críticas da serie especialmente nos USA, un ten a sensación de que o labor do guionista presenta eivas salientables. A historia que nos ocupa, por exemplo, contén distintos momentos chamados a resultar esenciais na evolución xeral de historia e, por tanto, cargados de dramatismo: a confrontación entre Lobo e Barba Azul, a tensión sexual entre Lobo e Branca Neves ou o dó entre Príncipe Azul e Barba Azul. E sen embargo, o desenvolvemento de nengún dos episodios sinalados está á altura do requerido. Os diálogos carecen de forza, o mesmo que o plantexamento concreto das situacións. A resolución do conflicto Branca Neves - Riciños de Ouro parece o contrario do que debería ser: violento e pouco sutil. En conxunto, a potencialidade da serie vese claramente desperdiciada.

No tocante ós artistas que debuxan estes números, destaca o labor de Mark Buckingham, especialmente cando conta con Steve Lehialoha nas tintas. Ó contrario que a práctica totalidade dos seus antecesores, Buckingham preocúpase pola definición gráfica dos personaxes, ós que é capaz de perfilar máis aló do simple estereotipo visual, resultando especialmente interesante a súa versión do Lobo Feroz. Destacar igualmente o magnífico labor de James Jean nas portadas.