luns, agosto 25, 2008

O Salón



Un pene, anaco insólito da fisonomía viril, fixo que O Salón (Astiberri, 2008) de Nick Bertozzi se vise envolto nunha abraiante polémica nos USA. Apenas un pene modesto e relaxado abondou para que se cuestionase non a adecuación da obra para o público infantil, senón a súa mera presenza en tendas de cómics nas que, xa se sabe, de cando en vez entran cativos. Ninguén poñería en cuestión esta obra, na que unha caterva de artistas se pon ata as cellas de absenta para se poder adentrar en pinturas impresionistas, se Bertozzi tivese obviado o pene de Picasso ou se, cando menos, lle tivese chantado diante unha folla de parra.

Pero non é da pequenez de certas mentalidades do que quero falar senón d’O Salón, obra coa que Bertozzi fai unha homenaxe informal á xeración de artistas (Picasso, Gertrude e Leo Stein, Toklas, Apollinaire, Matisse, Braque…) que compartiron inquedanzas no París de inicios do século XX. Informal porque, sen tratarse abertamente dunha parodia, o autor adopta unha ollada irónica e desmitificadora para desenvolver, en clave onírica, unha narración de trasfondo policial. O resultado é modestamente satisfactorio sempre e cando o lector estea disposto a baixar do pedestal ós personaxes implicados e admitilos como figuras pop. A iso e a non deixarse intimidar por un pene.

domingo, agosto 24, 2008

Río abaixo



O feito de que non poda falarse de Río abaixo (Norma, 2008) sen mencionar Enrugas (Astiberri, 2008) resulta, ó meu entender, abondo significativo. É certo que as dúas obras se publicaron case simultáneamente e que teñen en común algún rasgo, sobranceiramente o feito de teren ambas como protagonistas a anciáns. Pero non é menos certo que as semellanzas rematan aí e que ambos relatos discurren, polo demáis, por roteiros ben diferenciados. Xa que logo, ese factor común ha de ser ben escaso cando abonda de seu para emparentar estes dous traballos.

Non é nengún descubrimento. O papel subalterno que a nosa sociedade lle depara á terceira idade ten o seu correlato lóxico no eido da produción cultural. Non abundan as historias protagonizadas por vellos, nen na banda deseñada, nen no cinema, nen mesmo na literatura. Non son, semella, estéticos nen interesantes. Esta idea, que todos contribuimos a manter en maior ou menor medida, pode poñerse en cuestión cando se dá a difícil conxunción de talento artístico e valentía editorial. Así pasou con Enrugas e así pasa con Río abaixo (tampouco eu podo evitar emparentalas).

A obra de Pascal Rabaté que agora nos ocupa plantexa a posibilidade de afrontar a vellez sen resignación nen derrotismo. Emile, o protagonista da historia, chega a asumir que a súa posición nas marxes da sociedade non só é unha fonte de desvantaxes, senón tamén de liberdade. Non debe rendir contas a ninguén, nada lle impide abandonarse a disfrutar de calquera cousa que lle resulte pracenteira. Hai, xa que logo, unha mensaxe vitalista, mesmo hedonista, que ás veces se aproxima a un certo simplismo, pero interesante en tanto invirte a lóxica do fatalismo. Unha persoa para a que ninguén mira, ¿está desatendida ou é plenamente libre?

sábado, agosto 16, 2008

A conta atrás



Ainda fumegaba a denominada zona cero de Nova York e xa o patriarcado da literatura norteamericana (Updike, DeLillo, mesmo Auster) asumira a obriga de contar literariamente o suceso. De certo que non se tratou dunha manobra orquestada, pero non teño tan claro se foi unha coincidencia que xurdiu da vontade individual de cada un deles ou se a coincidencia responde a unha lóxica. ¿A simple necesidade de explicar os feitos, de comprendelos, de restablecer a orde? ¿Ou se cadra algo máis complexo, como a pretensión da novelística ianqui de se facer presente en todos os grandes acontecementos históricos do país?

A catástrofe do Prestige foi, se se me permite a comparación, o noso 11-S. Un evento tráxico que non deixou víctimas mortais (se excluimos a Man, o alemán de Camelle, dito sexa sen retranca algunha), pero que resultou demoledor para o noso medio ambiente, golpeou a determinados sectores produtivos, abafou a poboacións enteiras e, por unha xestión política vergoñenta, afrentou a dignidade dunha cidadanía cuxo comportamento foi exemplar. E conseguintemente, voces tan destacadas para as letras do país coma Rivas ou De Toro deron a súa versión dos feitos, pero fixérono dende a análise, o testemuño, a reflexión, non dende a ficción.

Carlos Portela, escritor galego de solvencia máis que demostrada, propón unha nova achega a aqueles feitos cunha obra de ficción, A conta atrás (Factoría K, 2008), desenvolvida en colaboración co debuxante catalán Sergi San Julián. A catástrofe do Prestige non é nesta historia un mero telón de fondo senón o miolo mesmo da narración, o problema que se trata de desentranar cunha trama que avanza cara atrás no tempo na procura de causas. O protagonismo dilúese entre unha confraría de personaxes arquetípicos, representativos de cadanseu colectivo: o gobernante; os xornalistas, o honrado, a trepa, o hipotecado; os homes de mar, o emprendedor, o concienciado, o crédulo… A narración vai encetando feitos, explicando conductas, encadeando consecuencias a causas. Ás veces os personaxes destilan unha certa frialdade, se cadra por estaren supeditados a unha función arquetípica. Pero non pode discutirse nen o bo pulso narrativo, especialmente complicado nunha obra de estructura complexa como esta, nen a amplitude de espectro dun retrato social que resulta ben recoñecible.

Guía esta narración non só a necesidade de comprender feitos como aqueles, senón a conveniencia de non dalos a esquecemento, cuestión que Portela salientaba nunha entrevista recente. É por iso que a iniciativa dos autores e de Factoría K merece as maiores gabanzas, máis aínda polo feito de editar a obra en galego, non só en castelán. Agardamos xa a publicación do segundo e derradeiro tomo.

Entradas relacionadas – Carlos Portela
Os Heresiarcas: a alma baleira

venres, agosto 15, 2008

O local



Hai en O local (Sins entido, 2008), o último álbum do italiano Gipi publicado en España ata o de agora, un conflicto xeracional que poderiamos cualificar como de baixa intensidade. Os catro mozos que protagonizan o libro manteñen relacións convulsas cos seus proxenitores, pero non máis do que adoitan ser as relacións entre pais e fillos. Tanto a personalidade de cada un dos rapaces como as súas relacións familiares posúen rasgos proprios. O feito de formaren un grupo musical é o que todos eles teñen en común e o que lles permite superar as súas diferenzas.

Agradécese que o enfoque de Gipi trascenda a concepción da música como canle de evasión para adolescentes. De acordo co seu relato, o feito de compoñer cancións e ensaiar no local ó que se refire o título non é para os protagonistas un xeito de se arredaren da realidade senón, pola contra, unha forma de aproximación a ela. Estes mozos compoñen e tocan para comprender e interpretar o mundo en que viven. A súa creatividade non é un refuxio no que illarse do entorno, senón unha axuda para o día a día. Esta forma de concebir o que implica estar nun grupo ten pouco que ver coa música como producto, como o proprio autor explicita no texto.

Non estamos perante unha obra excesivamente orixinal e as reflexións que contén tampouco chegan moi lonxe. Porén, Gipi consegue que os seus personaxes se alonxen do tópico e a súa historia proporciona unha certa sensación de autenticidade. Non teñen lugar grandes acontecementos, senón sinxelas aprendizaxes conducentes a un final que é, ó mesmo tempo, un principio.

Entradas relacionadas – Gipi
S

sábado, agosto 09, 2008

Nightwing: Artillería Pesada – No fío da navalla



Chuck Dixon non descubriu ningún continente sumerxido co seu Nightwing. Tampouco era esa a súa pretensión, senón a de facer medrar como personaxe ó ex-discípulo de Batman mediante unha serie de aventuras de evidente sentido lúdico. Ata o de agora a serie mantivo un nivel notable, con guións desenvolvidos con oficio e perfectamente plasmados polo que foi o debuxante regular da cabeceira durante os seus 40 primeiros números, Scott McDaniel.

Probablemente non sexa casual que a chegada de novos debuxantes anunciada no tomo precedente marque un notable descenso na calidade da serie. McDaniel non se limitara a definir visualmente a cabeceira; ademáis o seu estilo dinámico e excesivo mesturárase nas proporcións exactas cuns guións de Dixon repletos de acción e acrobacia, dando lugar a un producto xenuíno de paternidade necesariamente compartida por ambos. Greg Land debuxará en Nightwing algunhas das súas mellores páxinas (de feito, bastante superiores ás dos seus traballos máis recentes), pero o seu estilo non remata de encaixar co que a narración require. Patrick Zircher é un debuxante discreto e Mike Lilly nen sequera iso. Tan só Rick Leonardi, que ten aínda uns cantos números por diante na cabeceira, parece unha elección axeitada para sustituir a McDaniel de maneira estable. Sen ser un artista brillante, Leonardi posúe un estilo persoal, é un narrador eficaz e as súas páxinas destilan o dinamismo requerido.

O sexto tomo da serie, Artillería pesada (Panini, 2008) recolle un feixe de historias perfectamente esquecibles e alonxadas das liñas argumentais que Dixon viñera desenvolvendo ata o momento. Na súa continuación, No fío da navalla (Panini, 2008), Dixon volta ó argumento central da serie recuperando a Shrike, personaxe que el mesmo introducira na notable miniserie Robin: Ano Un (Norma, 2003). Anque os resultados son discretos o tono mellora e a cabeceira da síntomas de recuperación que permiten mirar ó futuro con certo optimismo.

Entradas relacionadas – Nightwing
Nightwing Ano Un
Nightwing: Un cabaleiro en Blüdhaven
Nightwing: Xustiza violenta
Nightwing: Amor e balas
Nightwing: O lado máis escuro da xustiza - A caza de Oráculo

mércores, agosto 06, 2008

Lost Girls



A pornografía constitúe un peculiar punto de encontro entre os tabúes socialmente establecidos e determinados instintos básicos do ser humano, unha caste de válvula de escape cultural fronte aquelo que a propia cultura reprime e oculta. O porno, como o cinema gore ou o telelixo (anque sin establecer comparacións), di moito da natureza humana e da súa relación co modelo social, o que o convirte en apaixoante obxecto de análise e reflexión. Agora ben, a achega científica a estes fenómenos é cousa bastante máis doada que a súa redención coma xéneros. O porno é esencialmente monótono, repetitivo e superficial nos contidos. Na pornografía, o argumental é sempre excusa para amosar e o obxectivo único de amosar é excitar. Pretender supeditar o discurso pornográfico a outros propósitos, sexan éstes cales sexan, é coma mínimo unha desnaturalización e, nos máis dos casos, un disparate que adoita oscilar entre o fallido e o pomposo.

Se hai algo que caracteriza á obra de Alan Moore na súa práctica totalidade é a súa incapacidade para se ater á pura literalidade. Ata os seus traballos de vocación máis popular adoitan incorporar elementos para a reflexión, por máis que en moitos casos aparezan sutilmente camuflados. De aí que cando acomete un proxecto como Lost Girls (Norma, 2008), definido expresamente coma un relato pornográfico, resulte difícil de crer que as súas pretensións se vaian limitar ás proprias da pornografía. Reforza esta idea o feito de contar coma debuxante coa que hoxe é a súa dona, Melinda Gebbie (non o era cando o proxecto botou a andar, alá por 1991), artista de talento indiscutible pero alonxada da inmediatez lúbrica de Milo Manara, Giovanna Cassotto, Erich Von Gotha ou outras figuras senlleiras do tebeo porno. Polo demáis, o feito de que as protagonistas da historia sexan Alicia, Wendy e Dorothy, personaxes clásicos da literatura infantil, permite a introdución dalgúns dos lugares comúns da obra de Moore: o diálogo metaliterario; a reflexión sobre a forza liberadora da literatura e, máis xeralmente, da imaxinación; a reinterpretación dos mitos populares; as viaxes oníricas, etc.

Xa que logo, nunha aproximación previa, todo indica que en Lost Girls o pornográfico será o envoltorio no que se presente un discurso máis complexo. Un proxecto así concebido resulta máis complicado do que pode semellar a primeira vista, debendo sobardar o obstáculo anteriormente sinalado: a resistencia da pornografía a ser vehículo de mensaxes complexas so pena de desnaturalización e/ou fiasco.

Nese senso, debo dicir que quedei sorprendido tras a lectura dunha obra que, en boa medida, non se axeitou ás miñas expectativas. Lost Girls é, na miña opinión, unha obra de tese, pero ésta se atopa máis implícita que explícita. Apenas dous capítulos, o 23 e o 30, o derradeiro, conteñen reflexións expresas sobre o xénero pornográfico, a súa vinculación coa capacidade fabuladora do ser humano e a función que desempeña, así coma un cuestionamento acerca dos seus límites coincidinte co que ó respecto teñen escrito autores como Susan Sontag ou J.M. Coetzee. O resto da narración participa aparentemente dos rasgos proprios do relato porno, por máis que a súa lectura non poda afrontarse dun xeito perfectamente literal.

Así, a relectura en clave sexualmente explícita dos contos para nenos non é, de seu, unha premisa excesivamente orixinal. Pola contra, as versións procaces de narracións infantís, personaxes de ficción e relatos populares constitúen un subxénero sobreexplotado dentro do porno. Asúmese hoxe que o contido moralizante de grande parte destes contos inclúe tamén patróns prescriptivos de conducta sexual, consignados de xeito máis ou menos consciente. Autores como Angela Carter, Robert Coover, Anne Rice ou entre nós Carmen Blanco teñen revelado literariamente estes contidos implícitos dun xeito semellante a como o fai Moore en Lost Girls, que escolle para a súa obra relatos tan cargados de sobreentendidos sexuais como Peter Pan, Alicia no país das marabillas ou O mago de Oz (especialmente os dous primeiros). Xa que logo, Moore limítase a liberar a potencialidade sexual das obras mencionadas e faino coa intelixencia que o caracteriza pero sen grandes achádegos.

A partires desta premisa, Moore entretece os relatos das protagonistas cunha estructura tan propria da narrativa posmoderna que el mesmo practica como da literatura erótica que imita. Como nel resulta habitual, o escritor xoga ó engano intercalando relatos e ilustracións apócrifos de autores de sona (Wilde e Löuys, Mucha e Beardsley), sendo a cuestión da autoría obxecto de debate no proprio texto. E aínda que, como adiantaba, o subtexto é máis ben escaso e subsidiario á literalidade dun relato repleto de trafego carnal (isto é, canónicamente pornográfico, polo menos en apariencia), segue a resultar pouco recomendable abandonarse á lectura na procura dunha simple satisfacción morbosa. Pola contra, a obra esixe, como adoita ser habitual en Moore, unha lectura reflexiva e peneirada polo coñecemento previo de cada lector.

Se a versión infantil das aventuras de Alicia, Dorothy e Wendy constitúe o punto de partida que permite unha comprensión mínima do relato, hai outras moitas referencias que o veñen a enriquecer. Habendo mencións explícitas a escritores e ilustradores, habendo influencias evidentes, coma a do debuxante Arthur Rackham nas pasaxes que se refiren a Peter Pan, o conxunto da obra non deixa de ser, de seu, a réplica inexacta dun xeito clásico de construir relatos pornográficos. Non hai unha reivindicación argumentada do xénero senón unha invitación á reflexión sobre o mesmo a partires dun obxecto, o libro, que non é orixinal nin copia, senón imitación. Outro porno é posible, semella dicir Moore. Un porno entendido como obxecto de luxo, literariamente pretencioso e coidado ata a afectación nas formas, pero tan dexenerado como esixe o xénero.

Como toda obra de revisión irónica, Lost Girls ten un punto lúdico. A opción por un formato tan belido como aparatoso e caro forma parte, sen dúbida, da mensaxe e supón unha invitación ó lector a que participe na broma engadindo á súa resignación económica unha miguiña de sentido do humor.

Entradas relacionadas – Alan Moore
O día do xuízo
A Cousa do Pantano
Top 10
Top 10: The Forty Niners
Promethea 1
Promethea 2
Promethea 3
Promethea 4