mércores, maio 24, 2017

Elipses e Sombras: Imaxes do abismo

Fragmentos seleccionados

O vigués Andrés Magán ofrece a mellor versión das súas claves creativas nun traballo repleto de imaxes perturbadoras.
 
A chamada “novela gráfica”, a corrente que vén marcando o devir da banda deseñada dende o cambio de século, xurdiu en boa medida da vontade de superar os formatos estandarizados e da demanda de que fosen as necesidades do relato as que determinasen as características materiais da obra e non ao contrario. Se cadra por iso, polo desexo de deixar fluír as historias sen someterse a restricións editoriais, a maioría dos traballos nacidos baixo esta etiqueta optan por expandir a narración mais sempre dentro do marco da literalidade, é dicir, da correspondencia entre o que se amosa e o que se quere contar. Isto contrasta co movemento que vén tomando forma dentro do cómic nos últimos anos, xurdido ao abeiro dos eventos de fanzines e autoedición pero cuxos protagonistas veñen acadando unha presenza cada vez maior no circuíto de edición comercial. Malia responderen a claves creativas diversas, os cómics creados por estes autores teñen en común unha reformulación dos procedementos narrativos que adoita traducirse nun arredamento deliberado das convencións máis firmemente asentadas. Os cómics de Begoña García-Alén, Conxita Herrero ou Cynthia Alfonso, por mencionar a algunhas das autoras máis relevantes desta tendencia, contan historias, mais fano desviándose da literalidade narrativa e, polo tanto, afastándose do centro de gravidade do cómic actual.
 
Un exemplo notable deste xeito de concibir o cómic é Fragmentos seleccionados, o novo traballo de Andrés Magán. Nel, o debuxante vigués presenta unha decena de historias que se erguen sobre unha sofisticada aposta estética na que a procura da expresividade vén sempre da man da reformulación das convencións narrativas. As primeiras páxinas do volume, nas que as imaxes se suceden sen coherencia narrativa aparente, ofrecen o que probablemente sexa o exemplo máis contundente deste propósito. Dende o primeiro momento, o lector queda advertido de que as vellas estruturas non rexen, de que a propia natureza narrativa da obra está en dúbida e de que, para aventurarse e seguir coa lectura, cómpre desprenderse do código interpretativo tradicional e tolerar un certo grao de incerteza.
 
Iso non significa que os relatos que compoñen Fragmentos seleccionados carezan de sentido. Ao contrario, cada unha das historias que integran o volume conduce a unha pequena epifanía, un momento de intensidade emocional que contrasta coa aparente frialdade das formas. A literalidade do narrado non abonda para chegar á verdade que acubilla cada relato, é a proposta estética, unha proposta que se afasta deliberadamente da representación realista, a que sinala o camiño. Magán deforma as figuras humanas, representándoas baixo formas hipersimplificadas, sen rostro ou como sombras. As repeticións, as simetrías, o xogo con formas xeométricas e os silencios prolongados, así como unhas cores estridentes e antinaturais, son recursos que o autor emprega para provocar no lector as sensacións que lle permitirán superar a opacidade da trama e intuír unha comprensión profunda do relato. A escaseza de texto resulta enganosa porque o que hai que ler son unhas imaxes de significado non convencional. Imaxes perturbadoras que describen feitos incomprensibles pero retratan con singular fidelidade sentimentos que si resultan facilmente identificables.
 
Andrés Magán presenta a versión máis complexa e sofisticada dunha poética visual que foi construíndo sen apenas desvíos en títulos anteriores. Fragmentos seleccionados é unha obra esixente, pero que ofrecerá tamén a súa recompensa a aqueles lectores que sexan capaces de deixarse levar pola súa estarrecedora iconografía.

xoves, maio 04, 2017

Elipses e Sombras: O corpo como paisaxe de batalla

De tripas y corazón
 
Remi Zaarour “Pozla” dá testemuño da súa loita contra a Enfermidade de Crohn cun relato repleto de forza expresiva.
 
É difícil achegarse a De tripas y corazón (Dibbuks, 2017), do historietista francés Pozla (Rémi Zaarour) sen evocar dous clásicos contemporáneos da BD europea: un é L’ascension du haut mal (Epiléptico, sins entido, 2009), o hipnótico relato do debuxante francés David B. dunha infancia e mocidade marcadas pola convivencia cun irmán enfermo de epilepsia; o outro é Pilules bleues (Píldoras azules, Astiberri, 2015), no que o suízo Frederik Peeters debullaba os pormenores da súa convivencia coa súa parella enferma de VIH. Coas súas moitas diferenzas, ambos títulos contiñan un achegamento en primeira persoa á experiencia da enfermidade e xogaron un papel fundamental na evolución da banda deseñada europea no cambio de século, achegando o medio a novos temas e formatos, dirixíndose a un novo perfil de lector e demandando tamén un novo xeito de recepción crítica. Asociando autobiografía e enfermidade, David B. e Peeters abriron un camiño que comezou a ser transitado dende aquel momento con certa asiduidade e sorte desigual por outros autores. De aí que o maior desafío que hoxe deben afrontar os novos títulos que veñen a sumarse a esta tendencia sexa o de evitar caer en fórmulas e atopar unha razón de ser alén da súa dimensión estritamente divulgativa. 
 
De tripas y corazón, tradución libérrima de Carnet de santé foireuse, ábrese cunha breve ollada á infancia do autor, na que comezan a manifestarse as primeiras disfuncións do aparato dixestivo. A partires de aí, Pozla debulla un desesperante periplo vital marcado polo avance da enfermidade, con síntomas que mudan e se agravan, episodios críticos e visitas a médicos que encadean tratamentos erráticos ata que se identifica a súa doenza como a Enfermidade de Crohn. Lonxe de ser unha liberación, o diagnóstico é recibido como a confirmación dos peores presaxios. O terror innominado resulta ter un nome non menos terrorífico. Chega a cirurxía, os longos períodos de hospitalización, a posta en marcha dun intestino ao que se lle seccionaron 80 cm. A narración segue o itinerario previsible dos relatos hospitalarios, con avances e retrocesos que semellan inacabables. Mais nada indica que a procura de orixinalidade argumental estivese entre as preocupacións do autor.
 
O cómic de Pozla é ante todo unha odisea expresiva. Sen renunciar a dar testemuño do que implica padecer o Mal de Crohn, as súas páxinas transparentan o desexo de transmitirlle ao lector un relato fiel da experiencia vivida. É na descrición das sensacións, na reprodución das dores, no relato dos episodios críticos onde o autor inviste todo o seu arsenal expresivo, recorrendo a imaxes metafóricas, deformacións extremas ou mostrando como a dor altera o seu propio trazo. Pozla traza un revelador retrato do ser humano como maquinaria imperfecta, o corpo como “paisaxe de batalla”, en expresión de Lois Pereiro, situando ao lector fronte unha versión extrema de realidades que necesariamente coñece: a enfermidade, a dor. A ironía e un humor amargo funcionan como antídoto contra os excesos dramáticos, alivian a trama e facilitan a complicidade co lector.
 
É dubidoso que este cómic gozara de versión castelá de non ter sido premiado no Festival de Angoulême en 2016. E tería sido unha mágoa. Ademais dun valioso retrato da dignidade do enfermo, De tripas y corazón contén unha fascinante procura de camiños expresivos,  achegándonos por vez primeira a obra dun debuxante de trazo enguedellado, un refinado caricaturista moi próximo á tradición do cómic satírico francófono que demostra ser ademais un narrador de talento. Velaí a utilidade dos premios.

[Publicado en Galicia Confidencial Tendencias 2 de maio de 2017]