xoves, decembro 24, 2015

Lumberjanes: Beware the Kitten Holy

























Lumberjanes, a cabeceira creada por Noelle Stevenson, Grace Ellis e Brooke Allen, é a serie de moda en Estados Unidos. Ao pouco de comezar a súa andaina, o título acadaba xa unhas primeiras críticas positivas que se verían confirmadas en xullo de 2015 ao obter dous premios Eisner (Best New Series e Best Publication for Teens). A proxección das súas autoras viuse multiplicada, mesmo cara fóra do mundo do cómic, e o título está hoxe en boca de todos, é doado atopalo en toda caste de listaxes do mellor do ano e supoño que non ha tardar moito en ser editado en España. Perante todo isto e tras ler Beware the Kitten Holy (Boom!, 2015), primeiro TPB da serie, a pregunta que a un lle xorde é obvia: merece o título tanto rebumbio? Ou dito doutro xeito, hype ou non hype?

O primeiro que cómpre esclarecer é que Lumberjanes é ante todo un cómic de entretemento, un produto directo e accesible que ten coma destinatario natural a un lector novo, preadolescente, por máis que poida ser lido tamén con interese por adultos. O slogan con que se presenta a cabeceira, Friendship to the max!, defíneo correctamente coma un relato de camaradería xuvenil, ao tempo que remite a unha consolidada tradición, a das narrativas protagonizadas por rapaces que viven unha aventura á marxe dos adultos, descubrindo o mundo, aprendendo a tomar decisións e afianzando a súa amizade. Se soa demasiado didáctico é unha mala descrición, porque Lumberjanes ten máis de brinca e troula que de relato exemplar. Se algo hai que agradecer ás autoras é a decisión, que semella ben consciente, de facer predominar o sentido lúdico sobre calquera outra pretensión. O que abunda nestes primeiros capítulos é o misterio, a aventura atolada e o humor. Esta inmediatez de propósito non debe agochar o feito de estarmos perante un cómic habilmente construído, algo que fica demostrado xa no capítulo inicial, unha lección de como contextualizar a acción, presentar os personaxes e suxerir a idea central do relato en apenas 24 páxinas.

Nun mundo perfecto, non habería que abordar esta obra dende unha perspectiva de xénero, mais non estamos nun mundo perfecto. Si, as autoras de Lumberjanes son todas mulleres. E si, as protagonistas son todas rapazas. E non, polo visto ata agora semella que non todas elas son heterosexuais. Non faltará quen precise dunha explicación para tanta sobrerrepresentación feminina e queira albiscar unha axenda feminista no subtexto, e haberá que darlle a razón: estamos perante un cómic ideoloxizado, pero non máis que un relato escrito por homes e protagonizado por varóns heterosexuais (ocórreselles algún?). Se a alguén lle molesta ou o atopa forzado, é libre de xulgalo como queira. Iso si, dada a naturalidade con que flúe o relato e a ausencia de subliñados ideolóxicos, quen non sexa quen de ir máis aló e o considere un panfleto estará a ser vítima dunha hipersensibilidade case episcopal.

Lumberjanes aporta unha ollada renovadora sobre a tradición narrativa xuvenil da que é herdeira. As estruturas clásicas son reinterpretadas cun sentido netamente contemporáneo e non só por enganar silandeiramente o discurso sexista e heteronormativo, senón tamén por valerse da aventura e a fantasía como forzas liberadoras. O lixeiro pode resultar dobremente transgresor. A metade de camiño entre o indie e o mainstream, a obra confirma ademais unha sorte de relevo xeracional, cunhas autoras que chegan ao cómic cun cargamento referencial complexo, no que a banda deseñada semella non ter máis importancia que a animación comercial ou outras ficcións televisivas, e que se dirixen a un lector capaz de descifrar estes códigos con naturalidade.

Así que, polo pouco visto nestes catro primeiros números da serie, semella que a cabeceira reúne as virtudes suficientes como para merecer a súa boa prensa. Non sei se Lumberjanes gustará ás novas xeracións de lectores, mais si sei que é o tipo de lectura xuvenil que me gustaría que os meus fillos fosen quen de apreciar.

venres, decembro 18, 2015

Elipses e Sombras: O final da infancia

La ficción

David Rubín segue a abrirse camiño no mercado norteamericano. En La ficción, o seu traballo máis recente, o ourensán pon o seu potente imaxinario visual ao servizo dun relato fantástico escrito polo canadense Curt Pires.
 
O mercado norteamericano do cómic experimentou unha transformación notable nos últimos anos. Tras décadas de dominio asoballante do xénero dos superheroes e a conseguinte preeminencia das dúas grandes editoriais, Marvel e DC, vén consolidándose na última década unha corrente creativa de influenza crecente, xurdida ao abeiro de compañías medianas coma Image ou Dark Horse e que opta por dirixirse ao mesmo público con obras sutilmente distintas, produtos de vocación maioritaria, que frecuentemente asumen patróns de xénero (criminal, terror, aventura, acción...) pero nos que os autores están sometidos a menos restricións creativas que nas editoras clásicas.
 
É nese terreo onde se sitúa La ficción, unha miniserie de catro capítulos escrita por Curt Pires e debuxada por David Rubín, un relato de aventura e fantasía que explora a relación entre as ficcións literarias e a realidade. Os protagonistas do relato son catro rapaces que atopan nun faiado uns libros que lles permiten viaxar a un universo paralelo, unha premisa que é xa case un tópico recorrente dunha determinada caste de relatos fantasiosos (Lewis Carroll, C.S. Lewis, Michael Ende...). A súa inxenua exploración dese escenario de fantasía rematará coa misteriosa desaparición dun deles, un suceso traumático que sinalará o final da infancia e retornará ás súas vidas anos máis tarde. Pese a citar a Borges e suxerir algunha reviravolta metaliteraria, Pires deixa aparcadas as grandes ambicións e prefire construír un entretemento diáfano cunha equilibrada combinación de fantasía e intriga. Malia conducir e pechar o relato correctamente, deixando cabos soltos para unha eventual continuación, o seu labor tampouco consegue coller a altura suficiente para que o título destaque entre a avalancha de novidades mensuais coas que compite. A un punto de partida non excesivamente orixinal engádese un desenvolvemento prudente en exceso, que en ningún momento se atreve a poñer en cuestión as expectativas dun lector medio. Tampouco axudan as limitacións de formato (catro capítulos de 24 páxinas), que rematan por impoñerlle un ritmo ao relato sen deixar que medre por si mesmo. 
 
Coido que se pode afirmar, sen varrer para casa, que o mellor argumento a prol de La ficción é o debuxo de David Rubín. Os achados narrativos que o ourensán exhibía en obras previas coma El héroe ou Beowulf están tamén presentes, aínda que nunha versión máis funcional, nas páxinas deste novo traballo. Coas súas pretensións máis modestas, La ficción non precisa do requintado aparello formal daqueles traballos, abóndalle con sustentarse no aprendido por Rubín nestes anos e tirar partido do seu potente desenvolvemento gráfico. O control do ritmo, a facilidade narrativa, a variedade na posta en páxina, a orixinalidade das composicións... Rubín bota man dun inesgotable abano de recursos e deixa constancia da súa personalidade artística nun proxecto moito máis convencional do que el é como creador. Coma os protagonistas do relato, Pires goza da oportunidade de se asomar a un engaiolante universo visual, o do debuxante galego, e sae claramente beneficiado. O colorista Michael Garland complementa con eficacia os seus lapis mediante unha paleta de cores que lembra ás que o propio Rubín adoita utilizar. A edición de Astiberri aporta valor engadido mediante a inclusión de varios extras, a versión a lapis do cuarto capítulo e o proceso de elaboración das cubertas orixinais, todo un agasallo para os lectores que estean interesados en coñecer as fases intermedias do proceso creativo.
 
La ficción ofreceulle a Rubín a oportunidade de demostrar que pode adaptar a súa personalidade creativa ao formato norteamericano por excelencia, o comic-book de 24 páxinas dun xeito moi semellante a como fixera Emma Ríos con Hexed en 2008, tamén no seo da editorial Boom! Studios. Velaí un novo campo profesional que se lle abre nun momento no que o seu nome soa cada vez con máis forza no mercado estadounidense despois de colaborar con Paul Pope e J.T. Petty (El momento de Aurora West e La caída de la casa West) e tras a publicación pola editorial Dark Horse do díptico El héroe. Seica ten xa algún outro proxecto en carteira en Norteamérica mentres agardamos pola publicación de Gran Hotel Abismo, a novela gráfica que creou en colaboración con Marcos Prior e que verá a luz a principios do ano que vén. 

venres, novembro 27, 2015

Culturgal 2015 (e a banda deseñada)
















Un ano máis chega o Culturgal, a grande feira da Cultura galega que alcanza xa a súa oitava edición e que desta volta se celebrará entre o 4 e o 6 de decembro no Pazo de Cultura de Pontevedra. Acaba de facerse público o programa de actividades para este ano, de novo un fervedoiro de actos  (presentacións, obradoiros, actuacións musicais, proxeccións, conversas, faladoiros...) que atinxen ás máis variadas disciplinas culturais que se cultivan no país. Comprobo con ledicia ademais que segue a haber programadas actividades para os máis cativos, de xeito que o certame pode converterse tamén nunha alternativa de ocio familiar para a fin de semana. No que toca máis de perto aos intereses desta bitácora, salientamos dous actos relacionados coa banda deseñada. Por unha banda, o sábado 5 ás 20:30 terá lugar no Espazo Foro a presentación do Boom! Film & Comic 2016, o Festival de cinema e banda deseñada que celebrou o ano pasado en Vigo a súa primeira edición. Por outra, o domingo 6 ás 17:30 terá lugar a presentación de STRPTS, un cómic de Xosel Díez e Xabier Varela que forma parte do proxecto de cine ao vivo desenvolvido polo grupo Cinema Sticado (pode lerse un adianto aquí). Hai, xa que logo, unha certa presenza da BD no Culturgal deste ano mais, sen desprezala, coido que o que dicía aquí o ano pasado segue a estar vixente: nin os moitos e moi prestixiosos autores, nin os escasos pero incansables editores de cómic galego están suficientemente representados no evento. Son consciente de que moitos dos nosos autores publican os seus traballos en editoras que non son galegas, mais segue a estrañarme a ausencia de entidades coma a AGPI, do pontevedrés Garaxe Hermético que dirixe o incansable Kiko da Silva e tamén de editores coma Demo ou El Patito. Fáltanme tamén esoutras editoriais galegas que tamén teñen cómics no seu catálogo: non está Xerais a promocionar nestes días o novo Asterix? Non sería esta unha boa ocasión para que Galaxia celebrase algún acto a propósito da adaptación á BD de A nosa cinza?  Convencido como estou de que a predisposición da organización é boa, non entendo o motivo polo que estes actores están repetidamente ausentes dun foro que de certo contribuiría a achegar ao público o seu magnífico traballo. Oxalá o ano próximo celebremos a chegada dun novo Culturgal no que a BD galega teña tamén o seu protagonismo.

martes, novembro 24, 2015

Elipses e sombras: Mundo monstruoso

Pablo & Jane en la dimensión de los monstruos

José Domingo regresa cun novo traballo dirixido aos máis lectores máis novos, un artefacto de vocación lúdica que demostra ata onde pode chegar o seu talento coma ilustrador. 

Ignoramos se José Domingo sentiu ou non vertixe ante a inevitable obriga de deixar atrás Aventuras de un oficinista japonés (Bang, 2011), orixinalísimo cómic que o catapultou dende a Fisterra europea ata a San Diego Comic Con, sede dos prestixiosos Premios Eisner, e seguir adiante coa súa carreira. Non sería de estrañar que si, vista a desproporción entre a modesta orixe daquela obra e os éxitos que lle devolveu ao seu creador. Tras o ácido Conspiraciones (Astiberri, 2013) chega agora Pablo & Jane en la dimensión de los monstruos (Astiberri, 2015), un álbum lúdico dirixido principalmente, aínda que non só, aos máis cativos. A obra foi promovida pola editorial británica Nobrow, o que sitúa a Domingo, xa dende o inicio, no contexto internacional. Se isto supuxo algún cargamento extra de responsabilidade para el debeu de superalo ao pouco de comezar a traballar, xa que as aventuras destes dous rapazolos nunha dimensión inzada de monstros é ante todo unha aposta pola diversión máis franca e desenfadada.
 
As dimensións do libro aportan unha primeira pista acerca do seu contido. O formato cadrado, de 25x25 cm, resulta moi frecuente na literatura ilustrada infantil e non tanto na banda deseñada. Pablo & Jane sitúase nesa encrucillada, cun principio e un final nos que Domingo demostra o seu bo pulso coma historietista e un corpo central no que deixa constancia do seu talento como ilustrador. A partires dunha premisa de arrecendo clásico, dous nenos que entran nunha mansión lóbrega e atopan nela unha máquina teleportadora, o autor desencadea unha nova viaxe atolada, aínda que menos surrealista que a vivida polo seu célebre oficinista xaponés. Nunha sucesión de pranchas dobres, Domingo preséntanos escenarios coma Londres, Marrakech ou Hawaii transformados en paisaxes fantasmagóricas nas que rebolen criaturas sinistras de toda índole. Grandes ilustracións inzadas de detalles que convidan a un escrutinio minucioso e nas que, ademais de atopar as pezas soltas que permitirán aos protagonistas reparar o seu trebello transportador, o lector culminará un paseo por diferentes tradicións máxicas de todo o mundo. As semellanzas co Onde está Wally? de Martin Handford son obvias, aínda que podemos mencionar tamén moitos autores de banda deseñada, algúns deles clásicos contemporáneos do tebeo infantil español coma Ibáñez ou Jan, que se teñen caracterizado por encher as súas páxinas de pequenos tesouros ocultos.
 
Non é Domingo un debuxante cun estilo que encaixe facilmente nas convencións do debuxo infantil. Traballos coma Conspiraciones ou a súa achega a Panorama (Astiberri, 2013) amosan unha tendencia a sintetizar o trazo cara formas angulosas que pouco teñen que ver coa tradicional accesibilidade do debuxo infantil. E porén, foi quen de atopar un rexistro apto para os lectores máis novos sen renunciar aos seus propios sinais de identidade. Velaí algunhas das claves deste libro, dunha banda o esforzo imaxinativo do autor no deseño de escenarios e personaxes; doutra, un lúcido sentido da composición capaz de darlle beleza ao minucioso detallismo das súas pranchas. Imprescindible para que as ilustracións resulten intelixibles é o uso das cores, nas que Domingo contou coa axuda do seu compañeiro de estudio Alberto Guitián.
 
Pablo & Jane en la dimensión de los monstruos permite desmentir a aqueles que afirman que non hai nas librarías cómics destinados aos máis cativos. Hainos, nunca deixou de habelos. Cando a banda deseñada deixou de ocupar un lugar privilexiado entre as alternativas de ocio dos cativos desapareceu o tebeo infantil concibido coma produto de consumo. Mais simultaneamente apareceu unha outra forma de facer cómic para rapaces, máis sofisticada, afastada de fórmulas e desenvolvida dende coordenadas autoriais. Produtos que, coma este Pablo & Jane, teñen vocación de permanecer e reúnen valores dabondo para seren lidos con pracer por nenos e adultos. 

mércores, novembro 18, 2015

Aghardi

















Paréceme revelador que a nota biográfica de Enric Sió que recolle a edición de Nueva Frontera (1979) de Aghardi sinale coma primeira “obra importante” do autor Lavinia 2016 (1967). Omítese toda a traxectoria previa do artista, o seu traballo para Bruguera e os cómics que publicou no mercado británico a través da axencia Selecciones Internacionales que creara Josep Toutain. Sió foi unha das figuras máis destacadas do que se denominou o boom da historieta adulta española, movemento autorial que cara a metade dos anos 60 tentou ampliar as perspectivas do medio, superando fórmulas e xéneros estandarizados, experimentando tanto no temático coma no formal e dirixíndose principalmente a un lector adulto. Moitos deses autores e tamén o sector da crítica que lle deu forma teórica ao seu labor (Javier Coma, Román Gubern, Luis Gasca…) mantiñan unha actitude condescendente cara o cómic que predominaba naqueles anos, a historieta infantil e xuvenil, o cómic de entretemento. A omisión de calquera referencia aos cómics románticos, bélicos e de terror que Sió publicou durante anos no mercado anglosaxón suxire que o autor non “nace” como tal ata 1967, cando se afasta do tebeo popular e emprende a súa propia carreira.
 
Os autores do boom pugnaban por quebrar a concepción do cómic coma simple vehículo de evasión ou entretemento. O seu propósito era o de crear unha obra perdurable e valiosa en termos artísticos, de aí a sofisticación das súas propostas tanto no gráfico coma no argumental. Na súa aspiración de atopar un lector cultivado e disposto a esforzase, desbotaban os camiños fáciles. Sospeitábase da transparencia tanto argumental coma gráfica, preferíase a mancha, a páxina densa e a imaxe simbólica para ilustrar unhas tramas requintadas e preferentemente con marxe para a interpretación. Os resultados foron desiguais, quedando desta etapa algúns títulos notables canda outros que remataron afogando nas súas propias pretensións.
 
Publicada orixinalmente en 1969, Aghardi reúne moitas das características desta forma de facer cómic. As súas páxinas amosan a un debuxante dun virtuosismo fóra do común e con certa tendencia ao alarde visual. Cos comprensibles matices, non resulta difícil atopar coincidencias entre o seu debuxo e o dalgúns dos seus contemporáneos coma Luis García, Fernando Fernández ou Josep María Beá: a vocación realista (cunha significativa incorporación de referencias fotográficas), unha posta en páxina na que as viñetas prescinden de marcos (sen dúbida, un intento de liberarse de corsés formais) ou un uso do branco e negro que remite a outra figura clave da época, Guido Crepax. Non pasa desapercibido un erotismo soft, que pretende ser máis elegante que lúbrico, centrado na explotación da figura feminina, sen dúbida un recordatorio do carácter adulto da obra.
 
Este complexo aparello gráfico está posto ao servizo dun relato centrado na viaxe dun peculiar comité de “expertos” a distintos lugares do mundo cuxos restos arqueolóxicos teñen sido vinculados coa presenza extraterrestre (Palenque, Nazca, Tíbet...), un tema moi propio dos anos 60, popularizado por revistas e programas de TV seudocientíficos, ademais de best-sellers do momento coma El retorno de los brujos de Louis Pauwels e Jacques Bergier (mencionado por Gubern no prólogo) ou Recuerdos del futuro de Erich von Däniken. Un cóctel que hoxe nos parece entre pretensioso e kitsch e que nos leva a concluír que Aghardi non é xa o “clásico do cómic contemporáneo” ao que se refería Gubern no prólogo, senón un produto fortemente connotado polo contexto en que viu a luz. De lelo illadamente considerarémolo probablemente unha obra malograda, incapaz de manter os seus significados co paso dos anos, mais o seu interese coma título representativo dun momento relevante da historieta española é indiscutible. Pertinentemente reeditada por Joan Navarro en 2013, Aghardi válenos ademais para reivindicar a un Enric Sió que creu nas posibilidades expresivas da banda deseñada en tempos adversos e que, lonxe de retóricas, tentou levalas á praxe en traballos coma este. Coma outros destacados membros da súa xeración, Sió abandonou o cómic desenganado e morreu en 1998. A día de hoxe é un autor inxustamente esquecido.

sábado, novembro 14, 2015

Qadriños: A terra do pai

Patria

No terzo final do século XX diversas correntes autoriais tentaron derrubar as barreiras invisibles que circunscribían o cómic a un conxunto de xéneros e temas, limitando de feito a súa capacidade expresiva e reducindo o espectro de lectores ao que se dirixían. Dado o tradicional predominio dos xéneros fantásticos e de evasión no medio, moitos deses autores optaron por dar entrada á realidade nas viñetas, uns mediante narracións de corte autobiográfico, outros achegándose ao relato histórico ou documental. Ambas correntes converxen en títulos ben significativos e amplamente influentes do cómic recente, aqueles nos que a memoria familiar do autor está ligada a grandes acontecementos sociopolíticos. É o caso de Maus ou Persépole, dúas obras claves para comprender a evolución da banda deseñada de autor a ambas beiras do Atlántico nos últimos anos. E nesa tradición insírese decididamente Patria (Turner, 2015), obra na que Nina Bunjevac entrelaza a súa historia familiar coa convulsa historia dos Balcáns durante a segunda metade do século XX.

Nacida en Canadá pero de familia serbia, Bunjevac viviu na súa infancia o enfrontamento do seu pai, serbio monárquico e anticomunista, coa familia da súa nai e especialmente coa aboa materna, que loitara cos partisanos de Tito durante a II Guerra Mundial. O proceso de radicalización do pai, que comezaría a colaborar con grupos terroristas serbios que actuaban contra intereses iugoslavos no exterior, levaría á ruptura do matrimonio e ao retorno da nai con dúas das súas fillas a unha Iugoslavia que máis adiante comezaría a descompoñerse ata desaparecer como tal nos 90. Bunjevac examina a historia dos Balcáns durante o século XX, ao tempo que ascende na súa propia árbore xenealóxica e amosa as vivencias das dúas pólas da súa familia. Mais Patria, orixinalmente titulada Fatherland, é ante todo unha indagación na figura do pai, ao que a autora viu por última vez cando marchou de Canadá sendo unha nena e que morrería anos máis tarde manipulando unha bomba. A súa infancia e mocidade, o xeito como coñeceu á que sería a súa esposa válenlle á autora para deixar constancia do seu carácter difícil e tamén da súa progresiva radicalización ideolóxica. O retrato non é precisamente exculpatorio.  

As viñetas de Patria xorden coma xanelas luminosas da escuridade das páxinas. Bunjevac organiza as súas pranchas a partires dun fondo negro, sen matices, no que sitúa uns poucos cadriños grandes, apenas tres ou catro por páxina. O relato das pasaxes históricas remite directamente a Joe Sacco, autor cuxa ascendente neste traballo parece pouco discutible, mentres que os contornos rugosos das figuras humanas lembran a Howard Cruse. Nos abundantes primeiros planos intúese a utilización de referencias fotográficas. O coidado posto por Turner na edición castelá, a súa primeira incursión no eido da banda deseñada, consegue multiplicar o efecto dun proxecto visual ben definido pola autora, da que de seguro seguiremos a oír falar. 

martes, novembro 03, 2015

El rastreador




















Afeitos como estamos aos seus relatos de corte intimista, podería parecer que El rastreador (Ponent Mon, 2015), thriller no que un home retorna a Tokyo para buscar a unha nena de 14 anos misteriosamente desaparecida, marca unha certa distancia cos que son os temas e formas habituais na obra de Jiro Taniguchi. Mais este afastamento resulta máis aparente que real, non sendo difícil atopar no relato moitas das claves habituais do creador de El almanaque de mi padre. A primeira e máis evidente, a elección dun protagonista que é un home de montaña, o que nos permite conectar este título co conxunto de obras de Taniguchi ambientadas en contornos naturais e máis concretamente coa súa pentaloxía La cumbre de los dioses, centrada no mundo do montañismo. A investigación de Takeshi Shiga levarao primeiro ao bulicioso barrio de Shibuya, auténtico corazón do consumo hedonista da capital xaponesa, símbolo do capitalismo extremo e da alienación do individuo na gran cidade. Despois, a unha gran corporación que ten a súa sede nunha impoñente mole arquitectónica. O rastrexador, un home capaz de guiarse polo ceo e sobrevivir en condicións ambientais extremas, debe desenvolverse nun terreo que lle resulta máis inhóspito aínda, o dunha megalópole asiática que se nos presenta coma unha Babilonia futurista, deshonesta e chea de perigos. O enfático final, no que Shiga se ve obrigado a escalar un rañaceos, funciona como metáfora pouco sutil da loita entre dous mundos con cadanseus códigos e valores, a nobreza espida do home de montaña contra a frialdade inhumana da cidade. Non hai que ser un grande connosieur da obra de Taniguchi para deducirmos por cal dos dous extremos tomará partido, como tampouco sorprende o cargamento sentimental co que apuntala o argumento. Polo demais, El rastreador permítenos reencontrarnos de novo co característico estilo gráfico de Taniguchi, a exquisita xeometría das súas páxinas e o seu peculiar talento para a caracterización dos personaxes, ademais de co seu inconfundible pulso narrativo, pausado de máis para unha intriga criminal típica. As convencións do xénero non chegan a agochar a personalidade do mestre xaponés.

martes, outubro 20, 2015

Elipses e sombras: Conversa na Catedral

Dedalus en Compostela

O novo traballo de Fernando Iglesias “Kohell” adapta á banda deseñada Dedalus en Compostela, relato de Vicente Risco que expresa a fascinación do grupo Nós cara James Joyce e a cultura irlandesa.

Fernando Iglesias “Kohell” pertence á xeración de historietistas que se deron a coñecer nos anos 90 arredor das Xornadas de Ourense e o fanzine Frente Comixario. A súas colaboracións co guionista Carlos Portela, co que asinaría traballos tan salientables coma Impresiones de la isla ou o primeiro Gorka, confirmárono coma un debuxante capaz de asimilar as máis variadas influenzas sen diluír o seu propio estilo. Dende entón, colaborou en volumes colectivos coma Mmmh! ou H2Oil e o seu nome estivo presente en practicamente todos os proxectos de revistas de BD galega dos anos seguintes (Elipse, BD Banda, Golfiño, Retranca, Oink!...). Ademais dun ilustre veterano do cómic galego que na actualidade exerce coma mestre no Garaxe Hermético que dirixe Kiko Da Silva, Kohell é un magnífico debuxante ao que o vigoroso recambio xeracional da BD galega situou nun segundo plano que non fai xustiza aos seus méritos. 

Por iso e porque, malia ser a súa unha carreira extensa, as monografías son escasas na súa produción, cómpre celebrar a recente edición de Dedalus en Compostela, adaptación ao cómic do texto homónimo de Vicente Risco promovida pola Fundación Vicente Risco en colaboración coa Deputación de Ourense e o selo BD Banda. Orixinalmente publicado en Nós en 1929, o relato describe o encontro en Compostela do narrador, sutilmente identificado co propio Risco, con Stephen Dedalus, o protagonista de Retrato do artista cando novo de James Joyce. Ao tempo que percorren as rúas da capital de Galicia, ambos encetan un diálogo no que o literario se mestura co metafísico, o etnográfico e o antropolóxico, dando saída a moitos dos tropos habituais da escrita risquiana. Risco imaxina un Dedalus “que fuxe da cruz” pero que ao mesmo tempo está disposto a morrer en Compostela, a carón do sartego do apóstolo (“inventado” vinte anos antes). Inquirido sobre esta aparente contradición, Dedalus deixa constancia da súa teimuda rebelión contra a súa propia herdanza cultural, contra a Igrexa católica e o seu influxo social, mais tamén contra o nacionalismo emerxente no seu país. O inconformismo de Dedalus válelle a Risco para enunciar ante o lector as que considera esencias da nación irlandesa, o espello no que quere ollar a Galicia. 

Kohell constrúe a súa versión a partir das palabras de Risco, que son trasladadas ás páxinas do cómic literalmente, con toda a súa complexidade e dureza. Entre a versión orixinal do texto de 1929 e a corrixida de 1961, Kohell opta por esta última. O matiz non é irrelevante, xa que as alteracións que aquela recolle son notables e teñen sido obxecto dun escrutinio académico comprensible se consideramos a evolución ideolóxica do autor. O tópico máis socorrido cando se recuperan textos clásicos é aquel que di que se trata de traballos que se adiantaron ao seu tempo e seguen a estar vixentes hoxe. Xulgue o lector por si mesmo sabendo que en Dedalus en Compostela atopamos un xogo metaliterario que prefigura a Borges, unha visión de Compostela coma destino turístico (“Eu quero ser o derradeiro peregrino”, di Dedalus, “de aquí para diante xa non virán máis que turistas”) e unha idea de Galicia coma país sen vontade de existir (“aquí todo camiña cara o non ser, pola vontade e pola industria destes meus irmáns de aquí”).

E que é o que aporta Kohell na súa versión? Pois unha atinada caracterización dos personaxes, cun Risco cartoonizado e un Dedalus de efixie joyceana; unha fermosa ambientación, cunha Compostela que se nos presenta tamén coma un dédalo, un labirinto de calellas que cobreguean baixo a silueta das súas pedras máis nobres; e, sobre todo, unha narrativa brillante que envolve o diálogo dos protagonistas e, case inadvertidamente, contribúe a aliviar a súa densidade. Kohell recolle e dá unha vida nova a unha curiosa peza do legado risquiano, traéndoa á actualidade e ofrecendo un novo pretexto para o (interminable) debate sobre a figura do seu autor.

[Publicado en Galicia Confidencial Tendencias o 19 de outubro de 2015]

martes, setembro 29, 2015

Lazarus

























Hai pouco, a escritora Kelly Thompson defendía nunha columna que a expresión strong female character, tan de actualidade, non debe ser interpretada de forma literal e que cando se demanda unha mudanza no xeito de representar as mulleres en ficcións de todo tipo (cómics, películas, series, novelas) non se alude exclusivamente a introducir personaxes femininos físicamente fortes ou cun carácter dominante, senón que o esencial é que se trate de personaxes ben construídos e narrativamente relevantes. Coincido plenamente coa súa posición aínda que non estou seguro de que a devandita etiqueta (strong female character) se empregase sempre con ese significado. Sexa como for, o certo é que hai xa tempo que se vén consolidando un novo estereotipo de personaxe feminino que se caracteriza por ser a antítese da representación tradicional das mulleres nos medios narrativos e especialmente nos xéneros máis populares. Fronte á súa reclusión en roles secundarios, pasivos, febles e faltos de carácter, este novo modelo de muller participa de atributos tradicionalmente masculinos: a centralidade nos relatos, a forza, a iniciativa, o valor. Aínda que podemos atopar antecedentes dende hai décadas, como a tenente Ripley de Alien (1969) ou a Sarah Connor de Terminator II (1991), é nos últimos anos cando se xeneraliza a categoría que na actualidade ofrece exemplos tan notables coma a Katniss Everdeen da serie de novelas e películas Hunger Games ou coma a Imperator Furiosa de Mad Max: Fury Road, personaxes que están a ser xa esmiuzados analiticamente, con intrepretacións diversas e mesmo contraditorias. Estamos perante unha asunción sincera da crítica feminista ou se trata dunha devaluación, a transformación dun concepto subversivo nun produto consumo? É difícil responder a esa pregunta, probablemente cada caso mereza a súa propia resposta, mais unha cousa si está clara, o estereotipo feminino tradicional na súa versión máis pacata semella estar xa superado.

Se repasamos a traxectoria de Greg Rucka atoparemos nela un bo feixe de personaxes femininos que se axeitan á categoría mencionada. Tara Chace, Felon, Carrie Stetko ou Dex Parios teñen en común o seren mulleres absolutamente protagonistas, intelixentes e de carácter forte, moitas delas heroínas de acción en estado puro. A máis recente e probablemente a máis hiperbólica incorporación a este elenco é Forever Carlyle, protagonista de Lazarus, serie que o escritor de California está a desenvolver para Image Comics en colaboración co debuxante Michael Lark. Habitante dun escenario distópico, un pseudo-feudalismo futurista no que as estruturas estatais teñen desaparecido e unhas poucas familias exercen o poder político, económico e militar nun territorio fragmentado, Forever é a Lazarus do clan dos Carlyle, unha caste de supersoldado e líder militar ou, máis exactamente, unha máquina de matar capaz de esquivar a morte. A súa destreza coma combatente provén dunha férrea formación que, como veremos a medida que avanza o relato, comezou na súa infancia. Sen embargo, a invulnerabilidade que a fai case imposible de matar é consecuencia de melloras científicas que foron introducidas no seu corpo posteriormente.

Forever Carlyle é, xa que logo, unha criatura híbrida, orixinalmente humana pero tecnicamente mellorada, unha cyborg que, como todo cyborg, é sospeitosa de non ser humana. O feito de ter sido "creada" cun fin, o de converterse na protectora da familia Carlyle, acentúa a súa cousificación. Coma os rapaces clonados de Non me deixes nunca, creados co propósito de doar os seus órganos vitais a "humanos de verdade", Forever Carlyle é un instrumento que outros manexan para os seus propios fins. Coma os mozos que imaxinara por Kazuo Ishiguro, ela tamén reivindica a súa humanidade a través dos sentimentos. A indestructible Forever vive só para sentirse membro da súa familia e compracer ao seu pai (realmente padrastro), que a someteu a chantaxe emocional dende a infancia. De aí a entidade do dilema que se lle plantexa cando comeza a sospeitar que ela non é realmente filla do seu pai, xa que desprenderse da súa ancoraxe sentimental implica perder o pouco que a identificaba coma humana. 

O personaxe de Forever revélase, xa que logo, como a peza clave arredor da cal vai tomando forma unha narración na que os episodios de acción alternan coas intrigas e traizóns propias do enfrontamento entre clans. Rucka desenvolve o argumento con solidez, ben secundado por un Michael Lark cuxo debuxo árido aporta a atmosfera que o relato require. Os dous primeiros tomos publicados por Norma sitúán a cabeceira na intersección entre relato de xénero e cómic de autor que busca un público maioritario, unha fórmula que ten en series como The walking dead o seu expoñente máis destacado. De feito, un título como Lazarus podería dar bo resultado trasladado á pequena pantalla, algo que, intúo, non se lle escapa aos propios autores.

xoves, setembro 17, 2015

Elipses e sombras: Pura aventura

Os que levan o lume

Co seu novo traballo, Álvaro López rende tributo ao xénero fantástico na súa versión máis imaxinativa e aventureira. Os que levan o lume é un relato de supervivencia ambientado nun mundo hostil que resulta accesible a lectores de todas as idades.

Álvaro López non goza da popularidade doutros nomes da banda deseñada galega e sen embargo é xa un autor veterano con varios traballos publicados en solitario e non poucas colaboracións con nomes relevantes da historieta galega coma Kike Benlloch ou Luis Sendón. Promotor de fanzines, membro de Polaqia e máis recentemente director da excelente revista Altar Mutante, López é un autor prolífico que se desenvolve con comodidade dentro dos parámetros de xénero, xa sexa a fantasía, a ciencia ficción, o terror ou o relato criminal. Os que levan o lume (Demo, 2015), o seu traballo máis recente, recolle un relato de supervivencia individual e colectiva nun mundo inhóspito, no que supón a súa incursión máis decidida no xénero fantástico. Narrado con pulso áxil, o relato aposta pola a acción e a aventura, ademais de acubillar pequenas intrigas que se irán resolvendo cara o final.

Este novo traballo evidencia unha clara progresión do autor na súa faceta de  debuxante. Fronte o trazo solto dos seus traballos anteriores, os seus deseños están agora mellor definidos, gañaron en precisión e detalle. A claridade narrativa tamén experimentou unha mellora notable, pasando a ser un dos puntos fortes do seu debuxo. Sendo Os que levan o lume unha obra concibida para ser editada nun tamaño pequeno, López toma a comprensible decisión de reducir o número de cadriños por páxina e ampliar o seu tamaño. Ao contrario que en Marte satánico, o serial que está a desenvolver actualmente na revista Altar Mutante, onde opta por viñetas asimétricas, páxinas a sangue e, en xeral, solucións narrativas máis rompedoras, a posta en páxina é tradicional e con poucas variacións, con figuras grandes e predominio do branco nos fondos. O sentido desta elección semella non ser outro que o de favorecer por riba de todo o desenvolvemento do relato, limpando a narración de calquera detalle que puidera entreter o avance do lector.

Nos últimos tempos asistimos a un certo revival das obras de xénero. Non son poucos os autores de prestixio que se acollen ás súas formas, en moitos casos para subvertelas ou establecer co lector un diálogo arredor dos propios códigos narrativos. Tanto este novo traballo coma o conxunto da traxectoria de Álvaro López demostran unha intención ben distinta, a de levar as propias convencións de xénero á súa mellor expresión, mais sen sobordalas nin facer delas un instrumento ao servizo doutros fins. Os que levan o lume insírese na tradición que entende o relato fantástico como exercicio de imaxinación, que pretende seducir o lector a través da presentación de mundos, sociedades, criaturas e personaxes suxestivos. A acción, a aventura e a imaxinación son tratados como valores en si mesmos e é sobre estes piares que o autor constrúe o seu relato. O resultado é un entretemento honesto e accesible, apto para lectores de todas as idades.

[Publicado en Galicia Confidencial Tendencias o 16 de setembro de 2015]

venres, agosto 21, 2015

Elipses e sombras: Sombras chinesas

Cuimnhe: La deuda

Sete anos despois, cunha sensibilidade máis serena e acompañado por un suxestivo desenvolvemento gráfico de Pedro Villarejo, Kike Benlloch recupera o universo fantástico que creara para a novela gráfica Cuimnhe: El fuego distante.

Foi por volta de 2008, co colectivo Polaqia a atravesar o momento de madurez que precedeu á súa disolución, cando Kike Benlloch e José Domingo publicaron Cuimnhe: El fuego distante, unha novela gráfica de ambientación fantástica que sería o primeiro traballo extenso do autor que posteriormente acadaría sona internacional con Aventuras de un oficinista japonés. Paga a pena achegarse hoxe a aquelas páxinas que mostran a Domingo nun rexistro gráfico moi afastado do seu estilo actual pero cuxa narrativa, ambientación e caracterización de personaxes anunciaban xa a presenza dun debuxante de talento. Malia estar ambientado nun entorno de espada e bruxería, con criaturas míticas e animais que falan, o argumento concibido por Benlloch xiraba arredor de conceptos políticos e relixiosos, sobordando os límites da fantasía de pura evasión. A narración aparecía dividida abruptamente en dúas partes que case podían lerse de forma independente e que lle conferían ao conxunto un aquel episódico. Como adoita acontecer coas historias de Benlloch, o percorrido do relato non chegaba a consumir o potencial dos personaxes e no mundo imaxinado polo escritor coruñés enxergábanse aínda fronteiras por explorar. Había espazo para máis historias pero ben poderían non terse contado nunca.

Non foi así. Hai poucas semanas Benlloch presentaba Cuimnhe: La deuda, un pequeno comic-book coidadosamente autoeditado que engade un novo capítulo á biografía do personaxe. En apenas dezaseis páxinas, La deuda explora simultaneamente a mocidade e a madurez de Cuimnhe, sustentándose nos elementos orientais presentes xa no volume precedente. A espiritualidade e habelencia coa espada da protagonista achegábana á figura do samurai, ao que se engade agora un argumento que xira en torno a conceptos como a honra ou o sentido do deber. A épica e a aventura deixan paso a un relato máis pausado, sen elementos fantásticos relevantes e que pretende ante todo perfilar o carácter do personaxe principal. Sen grandilocuencia nin efectismos, Benlloch fai discorrer en paralelo as dúas liñas temporais ata que se pechan dunha forma natural.

Non se pode pasar por alto a decisiva contribución de Pedro Villarejo, debuxante de trazo rexo e pouco dado ao ornamento co que Benlloch colaborara xa en Anónimo e que tiña ante si o difícil reto de substituír a Domingo. Segundo el mesmo confesou, ningún dos deseños preliminares do personaxe lle resultaba convincente e só se sentiu capaz de debuxar a historia cando se lle ocorreu imitar a aparencia dos teatros de sombras chinesas, siluetas negras que se proxectan sobre un fondo máis claro. A solución engaiola non só pola súa sinxeleza e encanto, senón pola perfección con que recolle e potencia o espírito do relato.

Con Cuimnhe: La deuda Benlloch e Villarejo engaden unha elegante coda ao relato orixinal. Tería atopado acubillo un cómic destas características nunha editorial convencional? Dificilmente. Hai xa tempo que a autoedición deixou de considerarse un paso previo á edición convencional para xustificarse coma un fin en si mesmo. A liberdade creativa e o control dos autores sobre o produto final son algúns dos motivos que explican o auxe actual desta corrente e traballos coma o que nos ocupa ofrecen unha boa mostra das súas posibilidades.

martes, agosto 11, 2015

Xente que fuma en pipa: Críticos e divulgadores de cómic











Os organizadores do Autobán, minifestival dedicado á autoedición e o cómic de autor que celebra a súa segunda edición, tiveron a amabilidade de convidarme a participar nunha das mesas redondas que forman parte do seu excelente programa para este ano e que leva por título Xente que fuma en pipa: Críticos e divulgadores de cómic. A cita será o sábado 15 ás 17:00 no bar La Maleta da Coruña e alí estarán tamén Octavio Beares (Faro de Vigo, CuCo, Vigo·é, Serie de Viñetas...), Bruno Lorenzo (Vivir na Coruña, Esperando a Godot, Cómic Digital) e Manu Barreiro (Metrópoles Delirantes), con Óscar Iglesias Urbanoscar coma moderador. Será un pracer conversar con eles e tamén con todos os que queirades achegarvos.

xoves, agosto 06, 2015

Esenciais ACDCómic - Primeiro trimestre de 2015














Se as listaxes de Esenciais de ACDCómic sempre adoitan vir inzadas de lecturas gorentosas, a colleita do primeiro trimestre deste ano paréceme especialmente vizosa. Nela atopamos o primeiro tomo da imprescindible compilación da obra completa de Julie Doucet, artista irrepetible escasamente coñecida e apenas editada entre nós ata agora; a nova e moi inspirada achega do universo de Jaime Hernández; a conclusión da triloxía de NitNit de Charles Burns, que afía de novo as arestas das súas claves creativas; o humor eviscerante e suburbial de Kaz; o enxeño metaliterario de Tom Gauld... Ata vintecinco títulos diversos en estilos e pretensións, mais todos eles interesantes e valiosos.

venres, xullo 31, 2015

El escultor

























Scott McCloud é coñecido sobre todo como teórico polo seu célebre ensaio Entender o cómic (Rinoceronte, 2011) e tamén, en menor medida, polas monografías que o seguiron, La revolución de los cómics (Norma, 2001) e Hacer cómics: secretos narrativos del cómic, el manga y la novela gráfica (Astiberri, 2007). No eido da ficción o seu traballo máis relevante é Zot! (Astiberri, 2009), unha serie de cómic-books a cabalo entre os superheroes e a ciencia ficción que o autor publicou cara finais dos anos 80, unha obra fresca e renovadora que conseguiu chamar a atención crítica no seu día, que foi premiada e que se reedita frecuentemente, pero tamén un traballo que ten xa vintecinco anos e no que resultan ben visibles as marcas da súa orixe como produto de vocación popular: o carácter seriado, o xénero. Un ten a impresión (indemostrable, coma todos os xuízos de intencións) de que a vontade que move a Scott McCloud a crear El escultor (Planeta, 2015) é a de consagrarse coma autor de ficción cun traballo que reúna as características do tipo de obras que na actualidade proporcionan respectabilidade e prestixio aos autores de BD, as denominadas novelas gráficas, volumes unitarios e autoconclusivos orientados a lectores adultos. El escultor é un relato longo que aborda temas existenciais clásicos (a vida, a morte, o amor) cunha clara vocación de transcendencia. Trátase en esencia dun traballo con pretensións, que transpira o desexo do seu autor de crear unha obra complexa, profunda e perdurable.

Como é sabido, El escultor recupera o pacto de Fausto, desta volta cun mozo ao que se lle ofrece a oportunidade de relanzar a súa carreira artística a cambio de prolongar a súa vida só durante douscentos días máis. Unha criatura sobrenatural agochada baixo a aparencia dun parente concédelle a David Smith a facultade de moldear a materia coas súas mans ao seu antollo, o que le permitirá crear esculturas inverosímiles. Mais iso non abonda, xa que o artista deberá decidir o que quere facer con ese talento, que obras crear e, por tanto, esclarecer as súas prioridades, dilucidar se pretende triunfar e reafirmarse fronte o público ou crear unha obra artisticamente relevante alén de consideracións alleas. Na metade do proceso, Smith coñecerá a Meg, unha rapaza da que se namorará de forma instantánea, que será a súa inspiración pero que tamén alterará o significado do seu pacto ao proporcionarlle un novo motivo para seguir vivo.

Xa que logo, McCloud sitúa na cerna do seu relato o misterio da creación artística, a vida, a morte e o amor. Case nada. E a pouco que se afonde abrollan outros temas non menos transcendentes, coma a amizade ou a familia. El escultor é unha obra explicitamente ambiciosa, mais non é a ambición (lexítima e mesmo positiva) o problema de McCloud. O seu problema é estar ao nivel das súas propias pretensións. Cómpre moita confianza nas propias facultades para abordar temas coma os sinalados, complexos, existenciais e sobre os que as figuras privilexiadas do pensamento e a creación teñen feito achegas decisivas. Un debe ter algo que ofrecer se elixe ese camiño. De aí que o máis sorprendente de El escultor resulte ser o contraste entre o alto que apunta o autor e o baixo que dispara ou, dito doutro xeito, o pouco de substancial que McCloud ten que dicir sobre os asuntos que el mesmo propón.

A recuperación do pacto faustiano como premisa da obra resulta ben significativa. Por unha banda, temos unha apelación directa e facilmente recoñecible a un mito fundacional da cultura occidental que deixou enunciado un dilema esencial da condición humana. Mais estamos tamén perante un tropo narrativo que ten sido reproducido ad nauseam, explotado e mesmo parodiado ata ficar reducido a pouco máis que un clixé. McCloud escolle unha referencia de prestixio que se converteu xa nun tópico manido. A cal dos dous extremos se achegará máis a súa obra?


David Smith, protagonista do relato, é pouco máis que o prototipo de mozo amouchado coa agravante de bloqueo creativo que vai redefinir a súa existencia tras a coñecer a Meg, unha manic pixie dream girl de manual. Riquiña e unha miga excéntrica, vital pero tamén vulnerable, Meg dará un sentido novo á vida de David, transformará os seus puntos de vista e inspirará o seu labor artístico. Non é iso o que fan as MPDGs? É moi difícil facerlle xustiza a Goethe coas estruturas dunha comedia romántica de Hollywood.

Non menos estereotipadas son as posicións intelectuais que o autor mantén no relato. Resulta sumamente revelador que McCloud recorra a Jeff Koons para exemplificar a tensión entre valor artístico e prezo de mercado e, máis aínda, que as consideracións que pon en boca dos seus personaxes sexan os lugares comúns que alguén coma min, que o ignora todo sobre escultura, escoitou xa mil veces. Isto que podería parecer anecdótico define perfectamente a lixeireza analítica que o autor exhibe en toda a obra. McCloud porfía en falar da arte, a vida a morte e o amor, pero sen ser quen aportar nada que non sexan ideas superficiais. O ton solemne e un dramatismo que chega a resultar exasperante non fan senón destacar máis as súas carencias.

A obra conta cun desenvolvemento narrativo notable. McCloud fai un claro esforzo por sobreporse á que semella ser a súa tendencia natural cara as formas simples e caricaturescas, e mantén o debuxo dentro das coordenadas dun acabado realista que lle acae mellor ás características do relato. O seu trazo fino e a preeminencia do branco sen apenas sombras sitúano no ronsel da denominada liña clara americana (Adrian Tomine, Chester Brown, Gabrielle Bell...). E aínda sendo o apartado gráfico o mellor que McCloud ten que ofrecer, tropeza na trama que el mesmo deseñou, que o obriga a algo practicamente imposible: representar con verosimilitude esculturas que o lector identifique como inequivocamente sublimes. Non é que non o consiga, é que está moi lonxe de facelo.

El escultor expresa, na miña opinión, un enorme fallo de cálculo. McCloud pretendeu reivindicarse como creador de ficción cunha obra profunda e valiosa sobre asuntos esenciais da natureza humana, pero os resultados indican que carece de orixinalidade na ollada e sutileza na expresión. Apostou forte. Son dos que pensan que perdeu claramente.

mércores, xullo 29, 2015

Elipses e sombras: Fagamos croquetas coa momia de Stalin

A deserción de Stalin

O debuxante Tomás Guerrero debuta como historietista con A deserción de Stalin, unha dexeneración festiva dos relatos de espías coa figura de Stalin na súa cerna.

É probable que ningunha etapa da humanidade teña sido tan retratada dende a ficción coma o pasado século XX. Son innumerables as novelas, películas, series de TV e cómics que se teñen achegado a eventos como as dúas Guerras Mundiais, a posterior Guerra Fría, Vietnam ou a Guerra Civil española, en ocasións con vocación de recreación histórica ou ánimo divulgativo, outras veces coma simple pano de fondo no que se desenvolve un relato doutra natureza. Tamén as principais figuras históricas relacionadas con eses eventos se teñen convertido en presenzas habituais dos relatos de ficción, retratados con rigor nuns casos, caricaturizados noutros. Un caso paradigmático sería o de Adolf Hitler, personaxe sobreexplotado por ficcións de toda natureza ata rematar por converterse en pouco máis que un arquetipo de vilán, a encarnación do mal absoluto. E, sen chegar a eses extremos, algo semellante podemos dicir da URSS e os seus grandes líderes, tantas veces erixidos en rivais das figuras heroicas que a día de hoxe resulta difícil discernir se o que sabemos deles conta con algún fundamento real ou é puro tópico.

Esta disolución dos perfís reais de personaxes e eventos históricos nun magma de tópicos narrativos explica unha obra como A deserción de Stalin (Demo, 2015) de Tomás Guerrero, ilustrador e creador gráfico cunha longa experiencia no eido da animación que debuta agora na banda deseñada. Ambientado na Guerra Fría, o relato revela a existencia dun plan para “extraer” a Stalin da Unión Soviética e transportalo en autoxiro ao Canadá francófono. Se a alguén lle soa extravagante está no certo. Guerrero retorce os lugares comúns das ficcións de espionaxe, cos seus moi británicos servizos de intelixencia, segredos inconfesables e plans conspirativos, ata compoñer un disparatado exercicio de estilo que se vale das ocorrencias máis delirantes para reconstruír unha figura histórica esnaquizada.

Que sabiamos realmente de Stalin?”, pregúntase o narrador, un ex-espía británico membro do exclusivo club coñecido como “The Last Gentlemen of the Cold War”. “Tiñamos miles de fichas, metros e metros de película con imaxes borrosas ou pouco nítidas, centos de miles de páxinas realizadas polos nosos mellores técnicos e analistas. Pero quen era realmente “pai”, a xulgar polas últimas novas? Un monicreque, un tolo, un monstro?”. Esa podería ser a pregunta que o autor traslada ao lector: quen era Stalin, que hai de certo no que sabemos del? O exceso de información é ruído. Esmagado polo peso dos innumerables retratos que se lle teñen feito, o Stalin real, de existir, está en paradoiro descoñecido. Guerrero opta pola festa e retrata un Stalin pop e mutante, que o mesmo se nos mostra coma un autócrata cruel que coma un cinéfago compulsivo. Stalin-Frankenstein, Stalin-cowboy, Stalin-Dorothy, Stalin-Gene Kelly... O ditador converteuse nunha boneca Barbie, un manequín que podemos vestir como queiramos.

A mediados dos 80, Suso de Toro convidábanos a facer croquetas coa momia de Castelao. Aquel era un berro provocador xurdido dunha obra, Polaroid, que pretendía abanear os piares que sostiñan a literatura galega ata entón. Tomás Guerrero convídanos tamén a facer croquetas, desta volta coa momia de Stalin, pero a falta doutro contexto que o xustifique, a súa proposta fica coma un exercicio de humor iconoclasta. Ironía e xogo a costa dos vellos fantasmas da URSS.

sábado, xullo 18, 2015

Qadriños: As mulleres invaden as Viñetas, etc.











Achéganse as Viñetas desde o Atlántico 2015 e con elas visitarán A Coruña un feixe de convidados selectos. Sucede que cinco deles, a metade máis un(ha), maioría absoluta, son mulleres. Por que tantas mulleres? Será unha "edición especial"? Corrección política, un capricho? Haberá outro motivo? Ten que haber un motivo? Sobre estas cuestións e a propósito do chío de Natacha Bustos que sobrevoa estas liñas escribo en Qadriños.

martes, xuño 30, 2015

Sr. Esperanza




















Nos últimos anos veñen agromando na escena da banda deseñada pequenas editoras cuxo labor está a mudar a paisaxe das nosas librarías. Sen os medios das grandes compañías, adoitan apostar por autores aínda por descubrir entre nós ou por figuras e obras esquecidas. Dende fóra, un ten a impresión de que non se guían por criterios comerciais senón que practican unha economía de subsistencia, que considera publicar un fin en si mesmo polo que o único obxectivo económico é manterse con vida. Ademais de estaren perfectamente traducidos e corrixidos, os seus libros adoitan ser obxectos fermosos, que emanan respecto polo autor, o lector e o medio.

Sr. Esperanza, obra do historietista finlandés Tommi Musturi que acaba de publicar a editorial extremeña Aristas Martínez, constitúe un novo exemplo do que estou a falar. O título recolle nun único volume cinco libros publicados orixinalmente de forma independente que forman parte dun mesmo ciclo denominado polo seu autor Toivon kirja, os libros da esperanza. Todos eles teñen como protagonistas a unha parella de anciáns que viven nun entorno rural e recollen algunhas das súas vivencias, pero tamén e sobre todo, as  sensacións, reflexións, sentimentos e ideas que experimentan no tramo final das súas vidas. A proximidade da morte está presente en toda a obra, implícita ou explicitamente, e tamén a vellez entendida coma perda de facultades, dexeneración, frustración de desexos. Hai medo e tristura, mais tamén un humor melancólico e por momentos absurdo. De cando en cando agroman con forza as ganas de vivir ou o amor (nun sentido cotián, nada sentimentaloide) cara a parella. O conxunto da obra é coma unha sucesión de haikus de fondo existencial, uns lúcidos, outros indescifrables. A beleza do debuxo de Musturi acompaña todo o relato ata erguerse coma unha parte esencial da mensaxe. A coidadosa edición de Aristas Martínez multiplica os seus efectos.

Confeso que non coñecía a Musturi, autor que seica goza dunha certa sona no seu país natal e cuxa obra foi traducida xa a varios idiomas, como descoñezo practicamente todo do que se move nos países nórdicos no que á BD atinxe, se exceptuamos o caso do noruegués Jason, autor que conta cun extenso número de títulos publicados entre nós. Obras coma esta non só nos descobren un autor novo, senón que demostran que o que nos chega é unha parte ínfima de todo o que paga a pena e agarda por nós aí fóra.

luns, xuño 22, 2015

El árabe del futuro. Una juventud en Oriente Medio (1978-1984)

Duns anos para acó Occidente descobre Oriente a través da banda deseñada. É moi probable que o éxito de determinados produtos resultara esencial para consolidar unha tendencia creativa que desembocaría en algo que poderiamos considerar un subxénero, de límites algo difusos, mais con rasgos recoñecibles. Obras que recollen vivencias normalmente en primeira persoa e na súa maioría cunha compoñente real, por seren de tipo documental ou autobiográfico. Traballos nos que se presenta ao lector occidental (europeo, norteamericano) a realidade de países afastados xeográfica pero sobre todo culturalmente, países orientais cos que estamos familiarizados polos telexornais, pero de cuxa historia e realidade cotiá adoitamos coñecer pouco. Palestina, Notas al pie de Gaza, Shenzen, Pyongyang, Crónicas birmanas, Crónicas de Jerusalén, Persépole, El coche de Intisar, Nylon Road, Sonrisas de Bombay, Donde la tierra arde... A lista é realmente interminable. Como é natural, dentro desta familia de títulos atopamos de todo, obras salientables e de influenza indiscutible canda outras máis discretas. Non prexulgo a valía das obras, resalto as súas coincidencias. En concreto, o xogo de olladas de todos eles resulta ben semellante: quen observa e quen é observado, que se mostra e a quen. O observador é sempre un enviado de Occidente, aínda que en ocasións teña a súa orixe persoal ou familiar na cultura que se nos mostra. Entre os propósitos da obra sempre se atopa o de axudar ao lector a coñecer e comprender a realidade dos países nos que a obra en cuestión transcorre. 

A partires diso, que coido que está aí e é máis ou menos tanxible, o meu cerebro quere intuír unha caste de paternalismo neocolonial que transforma a complexidade de determinadas realidades culturais que nos son alleas nun produto  apto para o consumo en Occidente. Unha caste de zoolóxico cultural no que contemplamos mundos exóticos cuxas carencias tanxibles ou intanxibles nos reconfortan e reconcilian co noso propio modelo social. Supoño que se trata dalgún tipo de malia conciencia occidental que me fai achegarme con precaución a este tipo de obras, co detector de indicios de superioridade cultural, condescendencia ou visión folclorizante activado.O cal non quere dicir que desprece as obras que mencionei máis arriba. Ao contrario, gosto de moitas delas e outras parécenme títulos imprescindibles da BD recente, tal como teño deixado por escrito neste blog. Hainas tamén que me parecen mediocres ou malas, como é normal. Pero confeso que a miña actitude de aproximación é sempre desconfiada.

E así chegamos a El árabe del futuro (Salamandra, 2015), o máis recente traballo de Riad Sattouf, obra que mereceu a Fauve d'Or na edición de 2015 do Festival de Angoulême e que se sitúa no ronsel das obras mencionadas anterioremente. Coma o propio subtítulo anuncia, estamos perante un relato autobiográfico no que o autor lembra os seis primeiros anos da súa vida, que pasou entre Francia, Libia e Siria. As vivencias da súa familia válenlle a Sattouf para ofrecernos unha imaxe da situación dos inmigrantes de Oriente Próximo na Francia de finais dos 70 e tamén para achegarnos á realidade de dous Estados que deron que falar naquel tempo (e aínda hoxe), a Libia de Muamar el Gadafi e a Siria de Hafez al-Asad, pai e predecesor do tristemente célebre Bashar al-Asad. No relato brilla con luz propia a figura do pai de Sattouf, Abdel-Razak, sirio de nacemento, de familia humilde e que foi quen de progresar grazas a uns estudos que remataría en Francia, na Universidade de Sorbonne. Sattouf retrata o seu pai coma unha persoa de principios, comprometida cunhas orixes que el mesmo extende máis aló do seu país ata abranguer todo o mundo árabe. Casado cunha francesa, a nai de Sattouf, Abdel-Razak renuncia a ficar en Francia, onde podería levar unha vida acomodada, e prefire aceptar un posto de profesor universitario en Libia primeiro e Siria despois. O retrato que Sattouf ofrece de ambos países coincide no esencial: falta de liberdades, culto á personalidade do líder, propaganda e ocultación no político, miseria extrema no social.


O retorno á terra pon de manifesto algúns aspectos contraditorios da personalidade do pai. Malia ser un home intelixente e culto, Abdel-Razak revélase incapaz de poñer en cuestión a propaganda do poder, tanto en Libia coma en Siria, ao tempo que acepta tradicións culturais ou relixiosas aparentemente incompatibles co seu pensamento avanzado. A súa morriña e o seu desexo dun futuro mellor para o mundo árabe tradúcense nunha inxenuidade case infantil, que naturaliza o que a ollos do lector occidental resulta estraño ou cuestionable. Son as vivencias do pequeno Sattouf as que revelan a violencia cultural, un antisemitismo exacerbado ou a flagrante subordinación da muller. Velaí unha sorprendente eiva do relato, a inexplicable ausencia da nai, personaxe que se nos mostra difuminado, case inexistente. Situada nun segundo plano, sen escoitarmos a súa voz máis que en ocasións contadas, somos incapaces de averiguar como viviu unha muller coma ela, nacida e formada en Francia, o seu periplo por Oriente Próximo. É ela quen máis debeu de padeceu o choque cultural e, polo tanto, correspoderíalle a ela revelar a realidade que o pai non percibe. Sen embargo, Sattouf non só se nega a concederlle a palabra, senón que en ningún momento tenta ollar cos seus ollos e aventurar como viviu ela a situación.

Coma en toda a súa obra previa, Sattouf recorre constantemente ao humor, que neste caso permite restarlle dramatismo ao relato. Mais se o humor de El árabe del futuro resulta menos vitriólico e mordaz que o que atopamos noutros traballos seus como Pascal Brutal, algo semellante acontece co seu debuxo, de perfís máis doces que en traballos precedentes. A obra goza da forza da veracidade, mais fáltalle a aspereza que caracterizou sempre ao seu creador, o humor absurdo, ríspeto, a complicidade co lector. Sóbralle literalidade, fáltalle alma. Esixencias do relato ou concesións para aspirar a un público maioritario, tanto ten. 

xoves, xuño 18, 2015

Elipses e sombras: Un xogo de apócrifos

El infierno del dibujante

El infierno del dibujante, o traballo máis recente de Kiko da Silva e obra gañadora do Premio Castelao de Banda Deseñada 2014, é un sentido tributo a algúns dos autores e personaxes máis célebres da banda deseñada mundial, ademais dunha labiríntica reflexión sobre o fracaso creativo e os límites da autoría.
 
Foi cara finais da década dos 90 cando comezaron a darse a coñecer os autores que hoxe, na súa plenitude creativa, conforman a imaxe máis visible da banda deseñada galega: Emma Ríos, Kike Benlloch, David Rubín, Manel Cráneo. Tamén Kiko da Silva, que naqueles anos comezaba a ser premiado en certames de BD e ilustración mentres revistas como a efémera La Carallada publicaban os seus primeiros cadriños. Sen embargo, aínda pertencendo á mesma xeración que os autores mencionados, Da Silva seguiu sempre unha traxectoria de seu ata acadar a posición singular que hoxe ocupa no sistema cultural galego. A súa actitude inconformista fronte as limitacións que padece a banda deseñada (falta de espazos de visibilización, falta de cabeceiras de vocación popular ou dirixidas aos lectores máis novos, inexistencia dunha orientación profesional acaída para os novos creadores) e o seu carácter activo e emprendedor levárono a promover publicacións como a revista BD Banda, a cabeceira satírica Retranca ou a revista infantil Fiz, a exercer coma editor no selo BD da editora Factoría K ou, máis recentemente, a fundar e dirixir “O Garaxe Hermético”, a primeira Escola Profesional de Banda Deseñada de Galicia. No estritamente artístico, case toda a súa produción está composta por achegas a cabeceiras esenciais do cómic galego (Golfiño, BD Banda, Retranca), español (El Jueves, Míster K) e mesmo internacional (Spirou), ademais de ter traballado como humorista gráfico en prensa e como ilustrador de libros dirixidos aos lectores máis novos. Velaí outra particularidade da súa traxectoria, a inexistencia ata agora de títulos monográficos significativos na súa obra. E de aí tamén o interese da recente aparición de El infierno del dibujante, que pasa a ser o seu primeiro traballo concibido e creado para ser editado en formato unitario.

El infierno del dibujante, título co que Da Silva resultou merecedor do Premio Castelao de Banda Deseñada en 2014, contén o relato dunha frustración interminable, a do historietista septuaxenario Manuel Pardo, que ao longo da súa vida contemplou unha e outra vez como outros explotaban as súas ideas máis brillantes. Rompetechos, 13 Rue del Percebe, Asterix, Mafalda ou Calvin e Hobbes, estas e outras obras mestras da banda deseñada existiron na mente de Manuel Pardo antes que en ningún outro sitio. Mais chegou sempre tarde, outros buliron máis e popularizaron as súas creacións, levaron a sona. Ou cando menos iso é o que el sostén, porque os feitos, narrados en primeira persoa, non só resultan dificilmente cribles, senón que parecen estar ao servizo dunha intención exculpatoria, a de xustificar o fracaso creativo deste debuxante sen obra. Manuel Pardo é un narrador autoindulxente e por tanto sospeitoso, pouco fiable. O lector debería desconfiar.

Neste argumento de eco borgiano Da Silva atopa o pretexto para facer unha homenaxe a algúns dos personaxes máis icónicos da banda deseñada mundial e os seus creadores. A versatilidade do seu debuxo e a súa capacidade para imitar estilos, da que xa ten deixado mostras na súa obra previa, permítenlle propoñer dobres convincentes dalgúns dos personaxes máis coñecidos que ten dado a banda deseñada. El infierno del dibujante é en esencia un xogo de referencias cunha virtude notable, a de resultar apto para calquera lector dada a popularidade da maior parte dos referentes elixidos. Hai tamén citas a autores menos coñecidos coma Paco Roca (o título e a portada do álbum, ademais dalgunhas páxinas interiores, sinalan directamente cara o historietista valenciano, un valor en alza da novela gráfica española recente, pero que non alcanza aínda a sona mundial de Quino ou Goscinny), Germán García (un bartleby da historieta, debuxante de talento que chegou a triunfar no mercado norteamericano para despois abandonar o mundo do cómic) ou Lewis Trondheim (figura ineludible da BD francesa actual), cos que Da Silva semella querer ampliar o marco referencial da súa obra ou se cadra compracer os lectores máis eruditos.

Pero ademais de celebrar as grandes figuras da banda deseñada, a ollada de Da Silva reflicte tamén un pouso amargo, o do creador que goza pero tamén sofre co xenio alleo. Ademais de referentes creativos e fontes de inspiración, os clásicos poden chegar a ser presenzas molestas. A grandeza das súas obras empequenécenos, os seus achados limítannos, a imposibilidade de acadar a súa altura frústranos. A historia de Manuel Pardo pode entenderse coma unha protesta da persoa común contra a forza asoballante do xenio. Tamén coma un subterfuxio infantil, unha escusa pouco verosímil para non recoñecer as propias limitacións.

El infierno del dibujante provocará sorrisos cómplices naqueles lectores que acepten o xogo de chiscadelas e autorías cruzadas que se lles propón. Os sobreentendidos, a conivencia entre autor e lector resultan imprescindibles nos metarrelatos e ficcións do eu. Porén, malia que o artificio gráfico sexa parte fundamental da obra e chame a atención constantemente sobre o labor do debuxante, este remata por ser o grande ausente. Por obvias esixencias do guión, Da Silva aparece sempre camuflado baixo estilos alleos, sen apenas oportunidade para deixar constancia da súa propia personalidade artística. Neste xogo de apócrifos o autor agochado non é Manuel Pardo senón el mesmo, se é que ambos non son a mesma persoa.

[Publicado en Galicia Confidencial Tendencias o 17 de xuño de 2015]

xoves, xuño 11, 2015

Esenciais ACDCómic - Segundo semestre de 2014

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xa está dispoñible na web de ACDCómic o listado de obras seleccionadas coma “esenciais” correspondentes ao segundo semestre do ano pasado. Vintecinco novidades, cinco clásicos, cinco obras para os lectores máis novos e tres obras dixitais, unha escolma ampla e diversa que, coma sempre, pretende ser ante todo un convite á lectura. Nesta ligazón pode lerse ademais o moito que teñen escrito os membros da asociación sobre os títulos seleccionados.

sábado, maio 23, 2015

X-Statix: Buenos presagios


Xa en 1992 houbo quen entendeu que a evolución natural do superheroe era a superestrela. Foi Rob Liefeld, quen quixo que os seus Youngblood fosen, ademais de xusticieiros superpoderosos, fenómenos mediáticos cun departamento de marketing na súa organización, adorados por unha lexión de fans e sometidos a constantes compromisos publicitarios. Non valoraremos a finezza con que o artista californiano explorou esta premisa (ou calquera outra) na súa rudimentaria serie estrela, mais recoñezámoslle que soubo facer unha lectura correcta do tempo que estaba a vivir e  trasladala ao cómic de superheroes. O cambio tecnolóxico de finais do século XX trouxo consigo unha multiplicación do alcance dos medios de comunicación de masas e isto traduciuse nun crecemento da dimensión das figuras populares. As estrelas (actores e actrices, cantantes, modelos, presentadores de TV, artistas...) pasaron a ser superestrelas, máis coñecidas, máis influentes, máis ricas e tamén máis expostas ao público. De aí que resulte lóxico supoñer que, de existiren nun mundo así, os superheroes estarían na cerna do foco mediático.

O seguinte paso chegaría á volta duns anos, cando a popularidade deixou de ser consecuencia para converterse en causa. Os medios pasaron de falar de estrelas a crear estrelas. O mérito previo que xustificaba a exposición mediática esvaeceu, a xente deixou de saír nos medios por ser coñecida e pasou a ser coñecida por saír nos medios. Hoxe o crucial xa non é facer senón facer coma quen, representar. A resposta a como encaixarían os superheroes nesta nova realidade atopámola naqueles primeiros X-Force de Peter Milligan e Mike Allred e, con máis intensidade aínda, na que foi a súa continuación, X-Statix. Os integrantes do supergrupo (?) concibido por Milligan e Allred non son heroes xa que carecen do elemento definitorio por excelencia do superheroe tradicional, o seu inexpugnable sentido ético. A súa incorporación ao grupo prodúcese mediante un casting ao que concorren por motivos pouco altruístas (fama, diñeiro) e no que o que se valora non son nin as súas habilidades extraordinarias nin moito menos a súa vontade de servizo ao ben común, senón a súa capacidade para seducir a audiencia. Lóxico se consideramos que as incursións supostamente heroicas do grupo están amañadas e non perseguen outro fin que o de seren difundidas polos medios para divertir a audiencia. No capítulo 3 da serie, o personaxe coñecido coma o Anarquista confesa: "No luchamos contra nadie. No salvamos el mundo. No hacemos el bien". Cando o Orfo lle pregunta que é o que fan entón, contesta: "Entretener". Con esta verbalización probablemente innecesaria, Milligan define os seus X-Statix coma un reality-show, un espectáculo que se ofrece á audiencia como auténtico cando se trata de simple representación. A xustificación heroica non é máis que unha premisa argumental coma o son a procura de talento ou as vivencias extremas (illamento, supervivencia...) nos realities televisivos.

Malia parecer unha dexeneración extravagante do xénero superheroico, X-Statix é un cómic que fala do presente e describe a realidade con maior fidelidade que calquera serie convencional de superheroes. Case quince anos despois de que Milligan e Allred abriran este burato nas marmóreas convencións do xénero, as grandes compañías seguen sen deixarse caer por el. Os motivos coñecémolos todos, hai xeitos máis sinxelos de facer diñeiro. Mais a costa, iso si, ceder a outros a posición de vangarda do xénero superheroico. E cada día máis.

luns, maio 18, 2015

Elipses e sombras: Beleza fóra de canon

Episodios lunares
 
Martín Romero regresa con Episodios lunares, unha escolma de relatos cheos de misterio e onirismo que o autor publicou en cabeceiras diversas entre 2007 e 2012.

Miguelanxo Prado, David Rubín, Emma Ríos, Manel Cráneo ou José Domingo, todas as grandes figuras da banda deseñada galega promoveron ou colaboraron con fanzines e revistas non profesionais nun momento ou outro das súas carreiras. Existe, xa que logo, un corpo de traballos destes autores espallado en cabeceiras diversas, con tiraxes escasas, esgotadas ou mal distribuídas e, non poucas veces, editadas con escaseza de medios. Un material que ás veces pode chegar a ser bastante extenso e que non resulta estraño que posúa valor de seu, alén do éxito posterior dos seus creadores. Títulos coma El circo del desaliento de David Rubín ou Cousas de mortos de Manel Cráneo demostran que estes materiais poden dar lugar a excelentes volumes de compilarse con intelixencia.

Isto é o que acontece con Episodios lunares, libro que recolle oito relatos que Martín Romero publicou entre 2007 e 2012 en cabeceiras coma a revista Argh! ou o Fanzine Enfermo e que agora recuperan nunha edición conxunta Reino de Cordelia e Vidas de Papel. Tenros e desacougantes ao mesmo tempo, estes contos constitúen unha excelente porta de entrada ao particular universo do seu autor, un mundo repleto de onirismo e tamén de fantasía, mais sempre cun aquel amargo. Romero reconstrúe dende as súas propias claves creativas o imaxinario de mitos e fábulas. Nas páxinas de Episodios lunares atopamos xigantes, lobishomes, pantasmas, monstros do pantano e mortos que volven á vida, personaxes de conto que o autor recrea contemplando as fórmulas clásicas do relato fantástico e terrorífico dende unha certa distancia. Historias cheas de arestas e cun aire de fábula nas que Romero exerce coma un moralista singular, irónico, que prefire convidar ao lector á reflexión denantes que impoñerlle unha aprendizaxe.

A ollada infantil, que xa ocupaba o centro do relato no seu traballo anterior, o moi notable Las fabulosas crónicas del ratón taciturno (2011), aparece de novo tinxida de melancolía e misterio. Os nenos de Romero non son felices e os seus xogos case nunca son inocentes. Do pequeno voyeur que fecunda unha flor á cativa que sofre polo pai ausente pasando polos sucesivos encontros de nenos con monstros, o percorrido de Romero pola infancia fai sempre parada no suceso traumático que deixa unha pegada no carácter e condiciona a vida adulta.

É probable que a maior novidade deste volume sexa o tratamento das cores, ausentes en moitos dos traballos previos de Romero e mesmo na versión orixinal dalgún destes contos. Os tons esvaecidos aos que recorre o autor contribúen a crear atmosferas narrativas, eludindo a exuberancia e acadando unha beleza afastada dos canons tradicionais. Permanecen, iso si, a minuciosidade do trazo e o gusto pola composición ordenada que lle confiren ás páxinas unha aparencia de miniatura. A poética visual de Romero pertence a esa longa estirpe de debuxantes (Edward Gorey, Kim Deitch ou mesmo Maurice Sendak) que extraen o que de sinistro e inquietante hai nos códigos da ilustración infantil.

Non sendo un dos nosos artistas máis populares, Romero é un autor ben valorado no estranxeiro, especialmente no mercado francófono. Estes Episodios lunares foron publicados orixinalmente en Suíza e Las fabulosas crónicas del ratón taciturno contou tamén no seu día cunha edición en francés, mentres que o que será o seu próximo libro, Lost horizon, sairá axiña en Canadá. Algo hai, xa que logo, na súa lúcida distorsión da realidade que o fai accesible a lectores de todo o mundo. Tome nota o lector galego, non sexa que teñamos diante dos ollos unha pequena alfaia e non sexamos capaces de recoñecela.