Os que somos vellos gardamos memoria da colección Pocket de Ases, aparecida a principios dos 80 e na que Bruguera publicou algunhas das cabeceiras superheroicas máis célebres de Marvel e DC, ademáis de clásicos do cómic de prensa norteamericano coma Flash Gordon, Mandrake, Prince Valiant ou The Phantom. Contemplada con ollos actuais, a colección era infame. Cada tomiño superaba as 100 páxinas pero a redución de tamaño prexudicaba o debuxo e obrigaba a resumir os textos ata extremos ridículos, ao que se engadía unha horrible rotulación mecánica propia daqueles anos. Non debía de ter eu máis de dez anos cando caeu nas miñas máns un exemplar de Hulk, naquela altura “La Masa”, que contiña entre outras historias o Annual 7 da súa primeira serie, na que o xigante verde loitaba man a man co Home de Xeo e o Anxo contra o Molde Mestre. Se cadra por afinidade con este team-up mutante, o mesmo tomo incluía un número solto de X-Men, o 64, a primeira aparición de Lume Solar. Esta mestura sen xeito de cabeceiras e etapas era tamén habitual nos tomos de Pocket de Ases. Os lectores non tiñamos Internet para protestar. A interlocución coa editorial era imposible. Queixabámonos entre nós no patio da escola.
O capítulo 64 da primeira cabeceira dos X-Men ábrese cunha splash page na que Lume Solar, dende o alto dunha cornixa, chama formigas aos norteamericanos e ameaza con que axiña coñecerán a súa “ominosa pegada”. Roy Thomas argallaba unha trama de alento shakesperiano na que o mutante xaponés pasaba de vilán a anti-heroe tráxico ao traizoar o seu pai enganado por un tío rancoroso. Cando se decataba do seu erro xa era demasiado tarde para salvar a súa vida. Lido hoxe, resulta moi obvia a mensaxe política que o escritor pretendía coar de contrabando nesta aventura. Saburo Yashida, pai de Shiro-Lume Solar, era un diplomático xaponés que buscaba estreitar lazos con Norteamérica; o seu irmán Tomo considerábao un traidor ao seu pobo por procurar a reconciliación co país que bombardeara Hiroshima e Nagasaki. Thomas pulaba por unha interpretación da historia vantaxista para o bando gañador, presentando como un heroe a aquel que non quería remexer no pasado e facendo un vilán de quen conservaba memoria do xenocidio norteamericano en Xapón. A definición de caracteres de Thomas, feita a machada, non deixaba moito espazo para a discrepancia do lector. Sen embargo e recoñecendo que está feo tirotear a un irmán, un non pode deixar de simpatizar hoxe co personaxe do tío revirado.
Conflito xeracional e político no X-Men 64 (Thomas e Heck) |
Lume Solar pasou a ser un dos meus personaxes favoritos a pesares de que non volvín ler ningunha outra aventura súa ata ben adiante. O seu uniforme parecíame espectacular. Vestía as cores da bandeira xaponesa e a máscara coa que tapaba o seu rostro estaba claramente inspirada na tradición do teatro kabuki. No cómic de superheroes norteamericano, o estranxeiro tende a ser folclorizado e esta non era unha excepción. O autor do deseño e debuxante do episodio aparecía correctamente acreditado na edición de Bruguera, algo que non sempre acontecía. Era Don Heck, descoñecido para min naquela altura a pesares de que, como descubriría máis adiante, tiña tras de si unha longa traxectoria na Marvel dos anos 60 e mesmo antes. As páxinas daquela aventura revelaban a un debuxante elegante e de acabado realista, cunha posta en páxina audaz na que abundaban os cadriños irregulares e a xustaposición de imaxes sen marco. A miña sorpresa foi maiúscula cando, pasados os anos, lin outros cómics debuxados por el, cómics de Iron Man (do que foi creador xunto con Stan Lee) ou dos Vingadores. Aquilo non tiña nada que ver. O debuxo era estático, ás figuras humanas faltáballes vigor e a distribución de cadriños era convencional e aburrida. Non parecía tratarse do mesmo artista.
Para resolver este pequeno misterio abonda con contemplar a etapa de Roy Thomas á fronte da cabeceira dos X-Men no seu conxunto. A aventura de Lume Solar foi un número autoconclusivo que apareceu inserido no decurso da serie, probablemente para desafogar os prazos de entrega do debuxante habitual da cabeceira, Neal Adams. Visto no seu contexto, resulta obvio que Heck estaba a imitar o estilo de Adams, un debuxante que se afastaba dos estándares do cómic de superheroes do seu tempo e que de feito foi esencial para ampliar os límites do admisible no cómic comercial norteamericano.
Disto podemos tirar un par de conclusións. A primeira, que é tirando a barateira, dinos que o contexto é fundamental. A lectura dun capítulo illado dunha serie periódica agocha máis información da que amosa. Por iso, as reedicións destes materiais deben facerse con siso, respectando a cronoloxía e agrupando as etapas correctamente. Así se fai hoxe nos máis dos casos e cando non, renxe. Mais non sempre foi así e non está de máis lembrar que non se trata de caprichos de coleccionista. Hai motivos.
O Don Heck de 1969 (X-Men 52) vs o Don Heck de 1970 (X-Men 64): pouco que ver |
A segunda conclusión lévanos a preguntarnos cal era o Don Heck auténtico. A facilidade con que o debuxante modifica o seu estilo para parecerse a Neal Adams convida a cuestionarnos ata que punto estaba a ser el mesmo nos seus demais traballos, máis aínda se temos en conta o férreo control creativo que as editoras mantiñan sobre os seus empregados nos 60. A popularidade dos primeiros cómics Marvel levou aos seus responsables, nomeadamente Stan Lee, a intentar reproducir as fórmulas de éxito en cada novo título. Estaba a fabricarse un estándar, unha marca da casa que debía resultar recoñecible para o lector polos personaxes, polas historias e tamén polo debuxo. Ler un cómic Marvel tiña que ser unha experiencia semellante fose cal fose o título e o equipo creativo. De aí que se forzase os debuxantes a reconducir o seu estilo a uns patróns narrativos e estilísticos preestablecidos. Uns poucos autores foron quen de sobordar estas limitacións e desenvolver un estilo propio: Jack Kirby (que en boa medida encarnou o patrón a imitar), Steve Ditko, Jim Steranko, o propio Neal Adams... Aos demais, menos talentosos, correspondeulles o papel moito menos agradecido de axeitarse aos desexos dos editores e neutralizar a súa personalidade, malia o cal non pode negarse que contribuíron decisivamente a crear o xigante do entretemento que é Marvel hoxe.
Non se trata de inventarnos xenios esquecidos, a considerable produción de Heck entre os 50 e os 90 deixa bastante claro que non estaba ao nivel dos grandes nomes da súa xeración. Mais un cómic coma o X-Men 64 revela que Heck, como probablemente a maioría dos debuxantes que traballaron para Marvel nos 60, tiña bastante máis dentro do que se lle permitía mostrar.