mércores, abril 18, 2018

Elipses e Sombras: As crónicas norcoreanas de Guy Delisle

Pyongyang

Rinoceronte Editora dálle un novo pulo á súa colección de Novela Gráfica cun clásico recente do cómic autobiográfico.

A primeira década do século XXI caracterizouse, no que ao cómic atinxe, pola aparición de novos formatos de publicación e novas sensibilidades artísticas que transformaron o medio, abríndoo a un público lector que ata entón non se interesara por el. Entre as correntes creativas que protagonizaron este cambio ocupan un lugar sobranceiro as narrativas do eu, tanto biográficas como ficticias, e os cómics de non ficción, en moitas ocasións cunha pronunciada sensibilidade social ou política. Este é o contexto do que xorde Pyongyang, obra senlleira do debuxante quebequés Guy Delisle que Rinoceronte publica agora en galego, e que vén sumarse a outros títulos da mesma fornada que a editora canguesa ten no seu catálogo, como Persépole de Marjane Satrapi ou Palestina de Joe Sacco

Delisle visitou Corea do Norte en 2003, cando rexía o país Kim Jong-il, fillo e sucesor do fundador da patria, Kim Il-sung, e pai do actual “amado líder”, Kim Jong-un. O país era xa daquela unha das ditaduras máis herméticas do mundo e o seu difícil encaixe no panorama internacional traducíase nunha habitual presenza nos medios de comunicación occidentais. O debuxante quebequés pasou varias semanas na capital do estado traballando nun proxecto de animación que unha produtora francesa subcontratara a un estudio do país asiático. En 2006 vía a luz Pyongyang, o cómic no que Delisle debulla as súas vivencias na capital norcoreana . 

Á súa chegada a Pyongyang, Delisle é conducido á colosal estatua de Kim Il-sung que preside a cidade, onde debe depositar un ramo de flores. Dende o primeiro capítulo da súa viaxe queda establecido que Corea do Norte é un estado totalitario, construído sobre o culto á personalidade da dinastía no poder e no que a disidencia política non é tolerada en ningunha das súas formas. As súas vivencias na capital norcoreana  non serán máis que sucesivas confirmacións desta idea inicial. Pyongyang retrata os mecanismos de adoutrinamento ideolóxico e control social do estado norcoreano sobre a poboación, mais faino sen grandilocuencia, valéndose do humor e a distancia irónica como ferramentas de disección. O de Delisle é un achegamento minimalista, que parte dun anecdotario cotián para denunciar os excesos dun réxime que se sostén sobre o sometemento cruel da poboación. A gran cuestión de fondo é o grao de identificación dos norcoreanos co pensamento único. Acreditan nas mentiras do réxime ou finxen facelo para sobrevivir? Delisle non ten resposta. 

Hai etnocentrismo en Pyongyang? Moito. Delisle emite un xuízo constante sobre a realidade que atopa sen poñer en cuestión a matriz tamén ideolóxica do seu propio sentido común. Hai paternalismo? Tamén. Non son poucas as ocasións nas que a súa ollada humorística retrata os norcoreanos cunha amabilidade condescendente. Podería ter sido doutra forma? Dificilmente. Pyongyang non é nin aspira a ser un tratado sociopolítico senón máis ben un libro de viaxes. Delisle asume a perspectiva do home medio occidental que descobre con curiosidade a realidade de Corea do Norte. A súa pretende ser unha ollada casual, nin moi incisiva nin excesivamente politizada. O seu relato confirma todas as nosas sospeitas. Talvez esa sexa a súa principal eiva, a absoluta coherencia coa imaxe do país que transmiten os medios occidentais, a falta dalgún achado realmente inesperado. 

Pyongyang non era a primeira crónica viaxeira que asinaba Guy Delisle. Apenas un par de anos antes recollera en Shenzhen o testemuño da súa estadía en China, tamén por motivos profesionais. Semella que as democracias capitalistas e as ditaduras comunistas, tan antitéticas na teoría, non teñen grandes problemas para entendérense á hora de facer negocios. Máis adiante chegarían Crónicas birmanas e Crónicas de Xerusalén e, con elas, a transformación en fórmula dun xeito de narrar que en Pyongyang percibimos aínda como orixinal e espontáneo. 


venres, abril 06, 2018

Elipses e Sombras: Historia dun náufrago

Alter-Nativo

Aira Editorial incorpora a banda deseñada ao seu catálogo co primeiro traballo do ourensán Jorge Campos.

Se hai uns poucos meses sabiamos do nacemento de Aira Editorial, un proxecto de edición radicado en Allariz e dirixido por César Lorenzo Gil, comprobamos agora que a banda deseñada, sempre tan necesitada de novos espazos de difusión, ten cabida tamén na súa liña editorial. Entre os primeiros títulos que saen do prelo da editora allaricense atopamos Alter-Nativo, un interesante cómic de Jorge Campos, autor con experiencia como ilustrador que se incorpora con esta primeira monografía ao panorama da BD galega. 

Alter-Nativo está editado en forma de acordeón, o libro componse dunha única prancha dobrada, que debe despregarse polas dúas caras para lerse. Non se trata dun formato novo, emprégase con certa frecuencia nos libros infantís e hai poucos anos o prestixioso historietista norteamericano Joe Sacco armou un artefacto semellante na súa fascinante crónica da batalla de Somme, La Gran Guerra. O recurso a este formato por parte de Campos non é gratuíto, senón que está directamente vinculado á natureza dun relato que ten nas reviravoltas narrativas a súa razón de ser. O punto de partida é o espertar dun náufrago nunha illa deserta, un vello tópico que ten sido visitado con frecuencia no eido da BD e noutras ficcións populares. A partir de aí, a exploración do terreo polo protagonista dará lugar a unha espiral de sorpresas, un percorrido accidentado no que os lances se encadean sen solución de continuidade. No canto de establecer un único relato lineal, Campos introduce un enxeñoso xogo narrativo, ao permitirlle ao seu protagonista facer simultaneamente unha cousa e a contraria. Cada vez que o náufrago se ve nunha encrucillada e ten que decidir por onde tira, Campos admite todas as alternativas, narrando en paralelo as diferentes vías de exploración seguidas polo protagonista. O resultado é un requintado enxeño visual, unha divertida filigrana que pretende abraiar o lector cunha trasfega de subidas e baixadas, saltos, caídas e golpes que sempre rematan converxendo. 

O libro é ante todo un espectáculo visual, un divertimento executado por Campos cun notable sentido do ritmo. A súa compoñente de exploración e descubrimento, unida á circularidade do relato, aproxímano á esencia de determinados vídeo-xogos que se sosteñen sobre premisas semellantes. É aí onde podemos establecer un vínculo con Aventuras de un oficinista japonés, o excelente cómic de José Domingo que respondía tamén a unha lóxica semellante. Como naquel título, a trama xustifícase de seu, o extraordinario acontece porque si e a aparente falta de sentido de todo o que acontece é unha das condicións que o lector debe aceptar para gozar da lectura. 

Jorge Campos debuta cun traballo que é ante todo unha demostración de enxeño e dominio técnico, no que a sinxeleza da súa premisa contrasta cun logrado desenvolvemento formal. Alter-Nativo anuncia a un debuxante con talento e unha ollada propia ao que merecerá a pena seguir a pista de aquí en adiante.