mércores, novembro 24, 2010

Os Balcáns, viñetas para despois dunha guerra



Na derradeira Paisaxe de papel do ano, refírome ao tratamento da cruenta guerra dos Balcáns dos anos 90 na obra de autores como Joe Sacco, Joe Kubert, Hermann ou Enki Bilal. Cada un deles aporta unha visión propria: da crónica xornalística ao relato de acción con tintes satíricos, pasando pola historia baseada en feitos reais ou o futurismo simbólico; mais todos coinciden nunha pouco retórica condena da sinrazón da guerra e da pasividade internacional fronte o conflito: Os Balcáns, viñetas para despois dunha guerra.

martes, novembro 09, 2010

Asasinato no Consello Nacional



Un dos problemas que ten a literatura galega é que toda obra que acada unha certa sona parece destinada a ser xulgada non polo seu propio valor senón polo papel que está chamada a xogar dentro do noso sistema literario. A Diego Ameixeiras abondoulle cunha expresión sucinta do argumento da súa nova novela (a investigación do asasinato dun parlamentario do BNG nas semanas seguintes á caída electoral do bipartito), para conseguir algo tan complicado como chamar a atención do público (a obra esgotou a súa primeira edición en apenas un mes) e dunha prensa pouco proclive a adicar espacio á literatura en xeral e á galega en particular. Sería tan inxusto cargar a Asasinato no Consello Nacional (Xerais, 2010) coa obriga de ter que gañar novos lectores para a literatura galega coma reducir a súa valoración á medida en que cumpra ese “fin superior”, especialmente se consideramos que, lonxe de estarmos perante un caso de oportunismo, a novela recolle as claves literarias de Ameixeiras e resulta plenamente coherente no contexto da súa obra.

As tramas policiais non lle resultan estrañas a Ameixeiras, por outra banda, guionista da serie da TVG Matalobos. As súas dúas primeiras novelas, Baixo mínimos e O cidadán do mes, plantexaban senllas intrigas criminais cunha importante compoñente política, ao tempo que introducían a figura do detective Horacio Dopico. Ambas transcurrían na Galicia dun universo paralelo, na que o espectro político oscila entre o populista Partido Estatutario no poder e o independentismo violento (e localista?) do GIA. É esa pertenza a unha realidade alternativa a que parece xustificar que Ameixeiras prescinda agora de Dopico, que aínda así asoma no primeiro capítulo de Asasinato… reconvertido en inspector da SGAE, e introduza a un novo investigador, Alberte Cudeiro, cando ambos resultan, no esencial, intercambiables: varóns, solteiros, orixinarios de Oregón/Ourense, aproximadamente da mesma idade e cunha psicoloxía e unha retranca indiferenciables. Que Cudeiro sexa un ex–antiglobalización reconvertido en místico, amante das infusións e da comida vexetariana, e Dopico un simple crápula, constitúe apenas unha diferencia epidérmica que os aproxima máis do que os alonxa. Cudeiro é un Dopico rehabilitado.

Outra constante da escrita de Ameixeiras tamén presente en Asasinato… son as chiscadelas xeracionais, referencias musicais e cinematográficas que serven tanto para cruzar un cobadazo cómplice co lector como para darlle adubo aos personaxes. Atopámolas nas novelas de Dopico e tamén na recente Dime algo sucio, aínda que é en Tres segundos de memoria (mates de Sabonis) onde alcanzan o paroxismo. O autor xoga desta volta con algunhas bandas norteamericanas especialmente activas nos 90 (Sonic Youth, Fugazi, Mudhoney), o que lle permite apuntar á cidade de Seattle coma capital do rock alternativo noventeiro e posterior berce das correntes altermundistas das que participou Cudeiro.

Mais sería errado considerar esta obra coma unha simple repetición dos tópicos literarios do autor. De feito, sería máis exacto entender que estamos perante unha reorganización do seu universo, que retoma o material previo pero o conduce cara novos fins. É unha obviedade sinalar que hai nesta novela unha vontade de reflexionar sobre o escenario político que derivou das últimas eleccións autonómicas, o que nos sitúa nun plano de realidade ata agora inédito na súa obra e que obriga a introducir cambios na súa escrita. A ollada deformante das novelas de Dopico atenúase (sen desaparecer) e o mesmo acontece co humor retranqueiro daquelas obras e de Tres segundos de memoria. Ademáis, por unha lóxica esixencia da narración, Ameixeiras creba o círculo de Oregón/Ourense, o territorio literario no que ambientara as súas novelas precedentes, para trasladar a acción á capital de Galicia. E aínda que concentrada nun suceso histórico determinado, resultaría enganoso pensar que Asasinato… é unha novela meramente conxuntural, como tampouco o era a súa inspiración lonxana. Haberá quen se achegue a ela coa intención de disfrutar dunha intriga criminal e haberá tamén quen queira xogar ao quen é quen, algo que Ameixeiras fomenta representando aos diversos políticos moi de acordo co seu personaxe público. Mais o lector que goste, ten tamén ao seu dispor unha reflexión sobre as orixes e a traxectoria posterior da principal forza nacionalista galega da actualidade, sobre a súa coñecida e complicada dialéctica interna e tamén sobre a imaxe que do partido proxectan os medios de comunicación. No fondo albíscase o retrato da sociedade que crea, explica e, en certa medida, é tamén transformada por ese entramado político, institucional e social.

Asasinato no Consello Nacional marca unha inflexión interesante na traxectoria de Ameixeiras. Dado o improbable de que recunque cunha novela similar e considerando ademáis a sutil distancia que marcaba Dime algo sucio coa súa obra previa, é complicado aventurar cara onde se dirixirá agora. Por outra banda, asistimos tamén a un encontro co grande público que está por ver en que medida conserva. En calquera caso, a obra sitúa en primeiro plano a un escritor que levaba tempo petando na porta.

martes, novembro 02, 2010

Daredevil: Born again



Poucas cousas poden dicirse a estas alturas do Daredevil: Born again (Panini, 2010) de Frank Miller e David Mazzuchelli. Poucas porque, tratándose dunha obra de referencia na evolución do xénero superheroico, ten sido analizada cuantiosamente dende a súa publicación orixinal, a mediados dos 80; mais tamén poucas porque, en contraste co que acontece con outras obras que xogaron un papel semellante (Watchmen, Dark Knight ou Batman Ano I, por non alonxarnos demasiado), estamos ante un relato sinxelo e cuxo interese reside antes na adaptación á mitoloxía superheroica dun argumento clásico (dos que Balló denominaría "universais") que no concreto desenvolvemento da historia na cabeceira de Daredevil.

Penso que non descubro nada se digo que o argumento de Born again recolle unha historia arquetípica sobre morte e resurrección, na que a figura heroica debe perdelo todo (absolutamente todo) para renacer e seguir adiante. Dende ese punto de vista, a obra insírese nunha tradición que ten un exemplo moi evidente na historia de Xesucristo (e de feito, a obra ostenta unha símboloxía explícitamente cristiá) pero que se remonta a tradicións literarias e culturais previas. O éxito de Miller foi o de presentar unha narración que tampouco era exactamente allea aos universos superheroicos cun grao de crueza ata entón inédito e valéndose, sen forzar no máis mínimo, dos elementos dun escenario que coñecía perfectamente. Miller outorga a cada personaxe un papel coherente coa súa traxectoria previa, reservando a Kingpin a condición de némese absoluta do heroe, condición á que el mesmo o elevara paulatinamente dende que se fixera cargo dos guións da serie en 1981. Esta coherencia non impide que asuma riscos, coma a de relatar as sucesivas traizóns a Matt Murdock de Karen Page, Foggy Nelson e Glorianna O'Breen. Na mesma liña, a demencia do heroe preséntasenos con grande patetismo, pero sobretodo, prolóngase por un tempo excesivo de acordo cos estándares do tebeo superheroico da época. No seu tránsito cara o útero paterno do que naceu (o ximnasio do seu pai, lembremos que ata esta obra a figura da nai do heroe estaba prácticamente ausente), combate a súa propia tolemia (o inimigo interior), morre e resucita da man... de Deus? da súa nai? as dúas cousas? Recuperado o eu, Murdock debe restaurar tamén o seu alter ego, no que constitúe un dos episodios máis forzados da saga: que Kingpin solte a un psicópata descoñecido vestido de Daredevil non parece ter outra finalidade que a de escenificar a loita das dúas caras da moeda.

Mención aparte merece a entrada en escena de Nuke, primeiro inimigo que Daredevil debe confrontar como tal dende o seu renacemento. O interesante do personaxe, dende unha perspectiva actual, non é tanto que semelle ser unha versión distorsionada do heroe ex-combatente de Vietnam que daquela se atopaba no cénit da súa popularidade (pénsese que tanto Rambo 2 coma a serie de animación do personaxe -!!!- datan de 1986, ano no que se publica Born again), senón que sexa precisamente Frank Miller, o Frank Miller que hoxe coñecemos coma unha caste de redneck fóra de control, quen levase a cabo o que só pode interpretarse coma unha crítica fronte este tipo de ficcións bélicas.

Xa que logo, Miller define, reorganiza e deixa a cabeceira nun punto no que, como sinala acertadamente Santiago García no epílogo da presente edición de Panini, calquera continuación resulta innecesaria. E de feito, a etapa de Miller no seu conxunto e este colofón final fixan a versión do personaxe vixente aínda hoxe.

No que atinxe ao labor de David Mazzuchelli, a obra permítenos asisitir a un proceso de liberación do seu estilo que fai que o debuxo dos últimos capítulos sexa máis persoal e alonxado do canon superheroico que o dos primeiros, non digamos xa dos seus números previos na cabeceira. E iso que en todo o traxecto Mazzuchelli parece servirse do manual de estilo de Miller, plantexando as súas páxinas dun xeito deliberadamente semellante a como o escritor o facía cando era tamén debuxante da serie. Coñecendo a súa traxectoria posterior, podemos afirmar que en Born again asoma, por vez primeira, o artista que ilustraría Batman Ano I e que, máis adiante, abandonaría o rexistro superheroico e o mainstream norteamericano para emprender proxectos doutra natureza.

Atopámonos, xa que logo, perante unha obra que acumula motivos para merecer unha presencia constante nos andeis das librarías, polo que celebramos a recente e moi digna reedición de Panini, que engade un prescindible capítulo previo xustificándose en que nel colaboran por vez primeira os dous artífices da obra, e redondea o produto con bosquexos de Mazzuchelli e dous interesantes artigos a cargo do mencionado Santiago García e David Fernández.