venres, novembro 28, 2008

Watchmen



Poucos cómics teñen sido obxecto de tantas e tan minuciosas análises como o Watchmen (Norma, 2003) de Alan Moore e Dave Gibbons, algo que se explica non só pola indiscutible mestría da obra e a súa influencia no medio, senón tamén polas súas características. Watchmen é un pozo prácticamente inesgotable de significados; densa e poliédrica, a obra resulta magnífica nunha primeira aproximación, pero as sucesivas lecturas aportan sempre novos significados. Pouco podo engadir ao moito (e moi atinado) que se ten escrito sobre Watchmen, de xeito que me limitarei a consignar as ideas que me suscitou a miña achega máis recente:

1. Primeiro o máis obvio. Watchmen é un puzzle narrativo fascinante, no que cada páxina de cada capítulo forma parte dun entramado milimétricamente ensamblado. Os autores amosan facetas dunha única maqueta estática, na que todo acontece simultáneamente e na que todo encaixa cunha coherencia que abraia. E ainda que as habelencias de Moore a este respecto son ben coñecidas, o labor de Gibbons, a súa obsesiva exactitude, non debe ser pasada por alto.

2. Unha das premisas de Watchmen é esta: a figura do superheroe é ridícula. Se a idea de sair á rúa a impartir xustiza por conta propria é de seu discutible, facelo en pixama resulta nin máis nin menos que grotesco. As inconsistentes xustificacións de distintos personaxes ao longo da obra así o demostran.

3. O anterior non debe levarnos ao equívoco, tantas veces asumido, de considerar que Watchmen parte da traslación do superheroe ao mundo real. Watchmen, é obvio, non transcurre no mundo real, non tanto porque se trate dun presente (hoxe pasado) alternativo, canto porque é un mundo no que os accidentes nucleares non matan ás súas vítimas, senón que as transforman en seres superpoderosos. Podería dicirse que, nunha escala de realismo, o mundo de Watchmen interpónse entre o mundo real e os universos superheroicos convencionais.



4. E onde se percibe ese maior realismo de Watchmen fronte aos escenarios superheroicos típicos? No que constitúe o cerne da súa deconstrucción da figura do heroe enmascarado: a moral. Non son os superpoderes os que transforman a unha persoa normal nun superheroe, senón o uso que fai deles. Agora ben, o discurso tradicional do cómic de superheroes simplificaba os dilemas aos que os heroes debían enfrontarse, facilitándolles sempre unha saída moral (e falo en pasado porque este estado de cousas cada vez se respeta menos no mainstream superheroico contemporáneo). Watchmen parte duns personaxes cun perfil psicolóxico non necesariamente máis complexo, pero si máis diverso que o do superheroe tradicional.

5. Encaixa algún dos “superheroes” de Watchmen no perfil superheroico tradicional? Non. Se hai un personaxe que se aproxima a ese canon é Rorschach: convencido do seu concepto de xustiza ata o punto de impoñelo individualmente; insubmiso fronte a prohibición do seu labor xusticieiro; implacable na persecución da súa idea de mal; pero individualista, outsider, non revolucionario; coherente consigo mesmo ata o final. E tamén desequilibrado, traumado, ultraconservador, chovinista…

6. E os demáis? O Moucho Nocturno non é máis que a plasmación dunha fantasía infantil, un ser timorato e inseguro, impotente fóra da súa autosublimación como heroe enmascarado e a quen Ozimandias desarma cunha soa verba: “madura”. O Espectro de Seda non é unha superheroína, nin o foi nin o quixo ser nunca; é unha nena en pescuda constante do home que a poida emancipar das poutas da súa nai; a vixiancia nocturna non é para ela outra cousa que un pretexto para o flirteo.

7. O Comediante é un cínico que, diagnosticando perfectamente a realidade, non pretende outra cousa que adaptarse a ela. Nin pode nin quere cambiar o mundo. É inmoral o seu comportamento? As máis das veces si. O Doutor Manhattan sería máis ben amoral, inhabilitado pola súa condición case divina para se guiar por un sentido ético de raíz cultural. Pode cambiar o mundo pero carece da motivación para facelo. E Ozimandias? Ozimandias posúe un sentido moral equiparable ao de Rorscharch e tanta capacidade para cambiar o mundo como Manhattan (ben que, por vías menos directas, máis sutís). Como todo autócrata, megalómano e totalitario, a súa conducta é fondamente moral. Tanto coma detestable. Ou non.

8. E que me din do final, dese delirio desenfocado de serie B? Watchmen é un camiño repleto de sutilezas que desemboca nun lovecraftiano polbo interdimensional. Desconcertante, congruente? Congruentemente desconcertante?

9. Cantas teses poderían escribirse sobre os Minutemen? Ata que punto se podería analizar a arañeira das súas relacións? Cantas hipótesis poden facerse a partires das pílulas de información que Moore proporciona sobre eles?

10. Nunha Norteamérica maioritariamente contraria á mascarada superheroica só os rednecks do New Frontiersman (ou debería falar en singular?) reivindican a figura do superheroe coma símbolo da cultura ianqui, esperanza e inspiración para o pobo, sinal de identidade nacional. Son iso os superhéroes, un símbolo do imperialismo ianqui? Abofé.



11. E a historia de piratas? Tan desconcertante na miña primeira lectura e que agora percibo plenamente integrada no texto, repleta de significados congruentes co discurso principal.

12. Watchmen podería ser unha estupenda novela. Sen embargo, a súa adaptación ás fórmulas habituais dos blockbusters cinematográficos resulta dificultosa. Watchmen é esencialmente estática, un xogo de espellos, un panel fragmentado que contemplar demoradamente, unha figura estraña que tamén na súa forma atopa o seu significado. Hai acción relevante en Watchmen? Hai algunha acción en Watchmen?

13. Pero Watchmen, co seu estatismo e a súa densidade, foi unha serie de masas, xurdida do mainstream e dirixida de xeito indiferenciado ao lector pixameiro, que a acolleu entusiásticamente. Se alguén quere sustituir a súa lentitude e reflexividade por pirotecnia e pinchacarneiros, se alguén quere ofrecer armaduras cool onde había pixamas camp, que non o faga xustificándose na necesidade de chegar ás masas, senón cecáis na escasa consideración da intelixencia das mesmas.

14. A pegada que Watchmen deixou no medio adoptou formas diversas. Tan fillos seus son o noventeirismo acéfalo e infantiloide como o enxeño posmoderno da liña ABC do proprio Moore. O seu carácter seminal traduciuse nun enorme catálogo de obras que, profundizando nunha ou outra faceta, seguen o seu ronsel: Legends, Powers, Alias, Authority, Supreme Power, Wanted, Noble causes, a Guerra civil de Marvel… ata Os Incribles de Pixar! E, sen entrar en comparacións que tampouco teñen moito sentido, a obra pioneira segue a ocupar un lugar destacado no imaxinario colectivo.

15. Sangue ou ketchup? Moore conclúe Watchmen coma outras obras, cuestionando o seu proprio discurso.

Entradas relacionadas – Alan Moore

luns, novembro 24, 2008

A perdida



Carla, a protagonista de A perdida (Astiberri, 2006) de Jessica Abel, é unha norteamericana que marcha a vivir a México, terra de orixe do seu pai. Desenganada co seu proprio país, Carla non pretende facer turismo senón converterse en mexicana: aprender español, mergullarse na cultura azteca, ficar a vivir. A primeira metade do libro céntrase nas dificultades desta pretensión e faino utilizando a dous personaxes como contraste. Un é Harry, ex-mozo de Carla para o que México é só o escenario axeitado para levar unha vida bohemia. O seu é un achegamento superficial, unha pretenciosa imitación das experiencias literarias de Burroughs nos anos 50. O outro é Memo, un mexicano de verborrea revolucionaria que se encastela na súa condición de oprimido e acusa a Carla de ser unha turista imperialista con mala conciencia.

O proxecto de Carla é indiscutiblemente inxenuo: négase a estar determinada pola cultura na que medrou, baséase nun pretexto biolóxico (a nacionalidade do seu pai) para porfiar na posibilidade de cambio, leva a cabo unha primeira achega folclorizante (roupas, peiteado, devoción por Frida Kahlo) para descubrir, tras unha denodada inmersión, que son os demáis os que nunca a recoñecerán como mexicana. Resulta moito máis viable, polo seu carácter superficial e estético, a aventura de Harry. No que atinxe a Memo, non deixa de ser significativo que module a súa rebeldía antiimperialista (perfectamente inoperante, por outra banda) á hora de tentar deitarse coas turistas. A reivindicación de si mesmo como espíritu do México combativo non deixa de ser, seica, un truco publicitario: Memo ofrécese como experiencia xenuinamente mexicana a cambio dun pouco sexo. Ou se cadra o que pretende é someter (montar) ao invasor.

O que na primeira metade da obra é teoría tradúcese en práctica violenta na segunda. O secuestro de Harry transforma a narración nun relato de suspense en cuxo fondo latexan os mesmos dilemas, abrindo un proceso que vén a demostrar que, malia a súa entrega, Carla é e foi sempre unha estranxeira en México, tanto como o seu ex.

martes, novembro 11, 2008

RG: Bangkok-Belleville



A revitalización recente do xénero negro na BD é un feito que admite poucas dúbidas, especialmente nos arredores do mainstream norteamericano: a deriva última de Frank Miller, a irrupción de escritores como Ed Brubaker ou a reinvención do cómic comercial mediante a mistura de xéneros así o demostran. Se algo demostra a serie RG é que hai vida para as historias policiais máis aló dos exercicios de xénero. Pierre Dragon e Frederik Peeters encetan un relato que participa das estructuras do xénero negro e recolle moitos dos seus lugares comúns pero, dun xeito que só pode ser deliberado, optan por darlle un acabado que non se asenta no diálogo coa tradición do mesmo. Non hai nin referencias, nin revisión, nin ironía. A resolución de Peeters e Dragón é plenamente contemporánea pero está concebida para ser afrontada directamente, sen reviravoltas irónicas. É dura e ríspeta, pero non podería cualificarse de crepuscular. Aceptando que o escritor Dragon sexa un policía de verdade (o misterio con que aparece nas capas é comprensible, pero dá para desconfiar), podería pensarse que é o realismo do relato, a súa suposta veracidade, o que o alonxa dos mecanismos de xénero. Porén, eu prefiro pensar que se é así é pola simple vontade dos autores, que buscan unha outra maneira de contar unha historia policial.

Bangkok-Belleville (Astiberri, 2008), segundo volume da serie mellora sen dúbida ao anterior. Prescinde da necesidade de presentar aos personaxes o que lle permite afondar na súa definición. Cun perfecto aproveitamento do espacio, os autores establecen e resolven unha trama policial ao tempo que exploran os diferentes lazos afectivos do protagonista.

Pero o que destaca por riba de todo é a mestría gráfica de Peeters, cuxo traballo neste volume debería ser ensinado nas escolas de arte como exemplo de pulcritude narrativa, dominio da cor e variedade de recursos. As súas páxinas son non só unha demostración de xenialidade, senón tamén dunha contención que elude calquera lucimento persoal en beneficio das necesidades do relato. Peeters demostra, ademáis, que non só está dotado para a narración intimista (Pílulas azuis, Lupus), senón tamén e en igual medida, para o relato de acción. Agardamos impacientes o terceiro tomo.

Entradas relacionadas – RG
RG: Riyad-Sur-Seine

Entradas relacionadas – Frederik Peeters
Pílulas azuis

domingo, novembro 09, 2008

Nightwing: Instinto asasino – Atando cabos



Aínda que non se mencione explícitamente no texto, todo indica que Atando cabos (Planeta, 2008) será o derradeiro tomo recopilatorio que Planeta edite da serie adicada ao que fora o Robin orixinal, en coincidencia coa marcha da mesma do que foi o seu principal artífice, o escritor Chuck Dixon. Botando unha ollada cara atrás pode facerse un balance moi positivo do labor deste guionista, que foi quen de recoller as esencias dun personaxe que tiña xa ao lombo unha longa traxectoria e enriquecelo dotándoo dun contexto de seu. Se Nightwing é hoxe unha figura destacada do universo DC é, en boa medida, grazas a que no seu día foi quen de soster de por si unha cabeceira propria (que aínda hoxe continúa nos USA).

Dito isto, o certo é que este tramo final da serie non lle fai xustiza ao que ata o de agora foi o nivel de calidade medio da mesma. Podemos exculpar a Dixon, por máis que siga a asinar os guións, e sinalar á política editorial de DC como responsable. E é que os máis dos números que recollen tanto o mencionado Atando cabos como o tomo que o precedeu, Instinto asasino (Planeta, 2008), están vencellados a dous deses macroeventos editoriais que multiplican as vendas na mesma medida en que dificultan o labor creativo dos equipos que levan as distintas series, máxime se, como é o caso, a cabeceira en cuestión só se ve afectada tanxencialmente polos acontecementos do evento principal. E así, o concurso de Nightwing no aséptico Joker’s last laugh ou nos máis interesantes Bruce Wayne: asasino e Bruce Wayne: fuxitivo podería ter sentido como parte daquelas historias, mais non como lecturas descontextualizadas, necesariamente incompletas e decepcionantes por moito oficio que lle poña o guionista.

É unha mágoa que Planeta decida non continuar coa etapa da que sería a seguinte guionista regular da mesma, Devin Grayson, escritora que xa deu unha interesante versión do personaxe durante a súa estadía á fronte da serie dos Titáns e que ofrecería tamén boas historias na súa propria cabeceira, como tivemos ocasión de comprobar nos tres tomos que no seu día publicou Norma e que enlazan co punto en que Planeta deixa a serie. Haberá que conformarse, seica, con apreciar os bos momentos que xa ofreceu esta serie e conservar a esperanza de que os que faltan vexan a luz algún día.

Entradas relacionadas

sábado, novembro 08, 2008

O parque da lúa



Carlo Fabretti e Miguel Navia son dous autores cunha longa traxectoria no eido da literatura infantil e xuvenil, o primeiro como escritor e o segundo como ilustrador. A primeira achega de ambos á banda deseñada é este O parque da lúa (SM, 2008), unha aventura de misterio en tono onírico dirixida a un público adolescente.

Fabretti propón unha historia de iniciación persoal nun contexto plagado de tópicos de xénero que se poden resumir na elección dun parque de atraccións abandonado como escenario fantasmagórico e refuxio de freaks. Lúa, a protagonista da historia, emprende unha odisea persoal na que a superación de sucesivas probas evidencia un proceso de maduración individual. O carácter metafórico da experiencia acentúase cunha conclusión que invita á aceptación completa da propria personalidade como paso previo para a integración social.

Aínda que a axilidade do escritor e o atractivo gráfico introducen ao lector rápidamente na trama, danse algúns detalles que revelan unha certa inexperiencia por parte dos autores. O máis evidente pode ser o acusado estatismo do debuxo de Navia e a frialdade que provocan tanto o abuso dos defuminados como a rotulación mecánica das onomatopeas. Igualmente, as abundantes escenas que carecen de texto poden obedecer ao propósito de axilizar o ritmo de lectura sen obstáculos nen redundancias, pero parecen resultar debedoras dunha visualización excesivamente cinematográfica, ignorando a natureza esencial da BD como medio híbrido no que imaxe e texto, iguais en relevancia, precisan o un do outro para ofrecérense como experiencia única ao lector. En sentido contrario, a experiencia do escritor tradúcese na construcción dunha trama que permite ser didáctico sen caer en excesos moralistas.

Sería unha mágoa que este volume fose unha incursión illada de Fabretti e Navia, e tamén da editorial SM, no mundo da BD. A escaseza no mercado de cómics vocacionalmente xuvenís de contido lúdico e non exclusivamente didáctico ofrece un espacio axeitado para autores de talento tan demostrado como estes.

domingo, novembro 02, 2008

The Boys: As regras do xogo – Molla



Un dos multiples achados de Watchmen foi a constatación de que o superheroe tradicional era inseparable da súa firmeza moral. Moore e Gibbons demostraron que a figura do xusticieiro enmascarado mudaba en formas moi diversas unha vez se introducían fendas éticas no seu comportamento. Tomando (provisionalmente) esta obra como momento inaugural da tendencia, numerosos traballos posteriores viñeron a incidir neste punto, contribuindo a expoñer algúns dos sobreentendidos sobre os que se construiu a iconografía superheroica.

The Boys, a cabeceira que Garth Ennis e Darick Robertson crearon inicialmente para o selo Wildstorm e que posteriormente trasladaron á editorial Dynamite, participa desta ollada desmitificadora sobre a familia superheroica, por máis que a súa capacidade de penetración sexa máis ben escasa. A urxencia transgresora de Ennis lévao pola vía de confrontación máis directa, esquecendo dotar de algún sentido a súa acometida.

O primeiro tomo, As regras do xogo (Norma, 2008), establece o tono da serie como aproximación gamberra ao universo superheroico. Sexo e violencia parecen ser argumentos suficientes para o discurso supostamente corrosivo dun Ennis que disfraza de tese o que non deixa de ser a liberación dunha fantasía adolescente. O concepto de escabrosidade subxacente precisa dun lector inxenuo, case virxinal, para funcionar. Malia a ser o seu propósito fundamental, o escritor irlandés non consegue resultar impertinente; de feito, o único que chega a molestar é que se aspire a incomodar a partires dun discurso tan pueril.

O primeiro arco argumental do segundo tomo, Molla (Norma, 2008), introduce unha certa melloría ao adoptar unha perspectiva máis abertamente paródica. Ennis, nun arrouto de orixinalidade, enreda cun dos lugares comúns máis frecuentados da escatoloxía superheroica, a dubidosa natureza da relación entre heroe e sidekick. Barra libre para os amantes do caca-cu-peido con Batman e Robin de por medio. Con ou sen gracia, agradécese que Ennis asuma implícitamente que o seu relato é un chiste prolongado. Algo semellante acontece co terceiro arco, Glorioso plan quinquenal, absoluto despropósito argumental que semella supeditado ao estimable propósito de facer unha broma cun consolador.

A sublime torpeza de Ennis constátase non só na súa incapacidade para elevar o seu discurso, senón tamén no nulo desenvolvemento dos personaxes protagonistas (non digamos xa dos secundarios) e na ríspeta construcción dunhas tramas que presentan demasiadas irregularidades para a súa escasa complexidade. O resultado é un cómic carente doutro sentido que non sexa o de escandalizar a velliñas e impresionar a adolescentes.