venres, febreiro 24, 2006

Profesor Bell: o mexicano de dúas cabezas

Image hosting by Photobucket

Dada a pluralidade e diversidade de elementos que mestura esta obra de Joann Sfar, se cadra unha das súas maiores virtudes sexa a coherencia final. O personaxe principal que da nome á serie entronca abertamente cos detectives e aventureiros da literatura anglosaxona de principios do século XX; a trama constrúese sobre os rasgos típicos do relato fantástico decimonónico; pola súa banda, o tono da narración fuxe do académicamente aventureiro ou terrorífico mediante unha saludable ironía. En definitiva, un pastiche no mellor sentido, unha obra na que as numerosas referencias icónicas se alinean ó servizo dunha trama (e non ó contrario) e na que a persoal voz do autor se deixa sentir en todo momento.

Sfar conduce a historia coa súa habitual soltura. Os distintos episodios sucédense sen que o autor se deteña excesivamente en presentar ou definir os personaxes; é o proprio transcurso da historia o que delimita os caracteres. Nun dos rasgos máis característicos deste autor, o absurdo xurde alí onde a trama precisa avanzar, demostrando que a irracionalidade posta ó servizo dunha narración pode ser unha ferramenta extremadamente útil.

O estilo gráfico de Sfar caracterízase pola imaxe caricaturesca e a sinxeleza do trazo e, sendo evidentes as súas limitacións, as súas solucións narrativas resultan sempre eficaces, aproveitando ó máximo a capacidade expresiva dos recursos dos que fai uso.

Polas páxinas de Profesor Bell: o mexicano de dúas cabezas desfilan zombies, fantasmas de saba branca, mulleres mortas, homes xigantes e apariencias espectrais varias, ademáis do home bicéfalo a que alude o título. E malia o tratamento irónico cando non abertamente humorístico do autor, o ambiente creado non deixa de ser desacougante. En Francia xa saíron varios volumes máis desta serie, mentres que aquí só se editou un segundo tomo, publicado tamén por Sins Entido. Dende logo, eu penso lelo.

mércores, febreiro 22, 2006

Yo ya he estado aquí

Image hosting by Photobucket

Jordi Balló e Xavier Pérez recollen en Yo ya he estado aquí as súas reflexións respecto do que eles denominan as “ficcións da repetición”, é dicir, os elementos que compoñen a estructura habitual das obras de carácter serial. Hai detrás do proxecto unha evidente idea reivindicativa destes productos, moitos deles característicos da cultura de masas e, polo tanto, cuia calidade é posta habitualmente en dúbida. Mediante capítulos curtos e con abondosos exemplos, os máis deles ben coñecidos de todos, os autores visitan os lugares comúns desta técnica narrativa, poñendo de manifesto as notables posibilidades que xurden dun tratamento axeitado dos mesmos. A composición dos grupos persoais, a definición de espacios, o tratamento de asuntos como o amor ou a morte, os problemas de continuidade temporal, todos estes extremos son tratados con peculiaridade nas obras seriais e certeiramente examinados na obra que nos ocupa.

Malia a seriedade do tratamento e o atinado da análise, a obra presenta algunhas eivas salientables. A que para min sería fundamental é o difusamente que se delimita o concepto esencial do ensaio. Os autores comezan a referise ós elementos das ficcións seriais sen apenas deslindar este concepto, de xeito que o lector deberá deducilo tanto dos rasgos de estilo que se van debullando como dos exemplos que se aportan. O resultado é un tanto confuso, ó aludiren os autores tanto a productos de cuio carácter seriado non cabe nengunha dúbida como a outros máis discutibles. Non presenta dificultades a asunción da serialidade de coleccións de cómics, series de televisión ou novelas protagonizadas por un mesmo protagonista; máis problemático, porén, é extender os atributos da serialidade ó conxunto da obra dun autor, sen máis elementos que o xustifiquen, ou a aquelas obras que non teñen máis en común que a pertenza a un mesmo xénero. De feito, a confusión entre os elementos de xénero e os rasgos da serialidade é frecuente en todo o texto.

Por outra banda, a vontade dignificadora dos productos seriais non debería ser incompatible cunha certa actitude crítica cara os rasgos que a caracterizan. De igual xeito que os elementos propios das ficcións seriais abren un abano de posibilidades susceptibles dun uso acertado, non é menos certo que que unha mala utilización dos mesmos conduce a un grave empobrecemento da obra. Balló e Pérez eluden calquera referencia ó perigo que deriva dun mal uso das dispositivos seriais e a valoración que lles merece a práctica totalidade das obras mencionadas é cando menos xenerosa.

Non deixa de resultar estraño o pouco que se ten estudado un fenómeno como o das produccións seriais, tan familiar e, baixo as súas diferentes formas, de consumo tan masivo na actualidade. Nese senso, e a pesares das obxeccións anteriores, a obra que nos ocupa resulta especialmente destacable, ó aportar unha serie de categorías a ter en conta, así coma un feixe de reflexións de interese indiscutible.

luns, febreiro 13, 2006

Non te quero pero...

Image hosting by Photobucket

Se algo caracteriza ó xénero do “slice of life” é a pretensión de realidade. As situacións descritas e os personaxes protagonistas rezuman normalidade; non hai grandes acontecementos, nen paixóns desmedidas; as historias constrúense coa sinxeleza e a cotidianeidade como pilares.

Estes principios son de aplicación a No te quiero pero..., obra de Fermín Solís editada por Astiberri que retrata unha serie de acontecementos cativos dun reducido grupo de personaxes nun preciso instante da súa vida. Unha tímida crise de parella, un rapaz que tenta sair dunha relación, as dificultades de ter unha certa idade e vivir ainda cos pais...

Trátase, como digo, dun retrato de situación, un intre na vida duns personaxes. Se o intre retratado fose dous meses adiante ou atrás no tempo, a relato non sería nen máis nen menos interesante. O ton de sobriedade que preside o volume é probablemente máis meritorio do que podería parecer: non hai excesos humorísticos, nen pretensións de trascendencia. Agora ben, a simplicidade devén doadamente en simplismo, como acredita a escenificación do debate entre tebeo superheroico e “slice of life”, pueril e inocentona.

O problema deste modelo narrativo é, ó meu entender, que non se pode contar unha historia dende a contención absoluta e pretender ó tempo apelar ó entusiasmo do lector. Hai apenas un par de días que lin este cómic e xa prácticamente o teño esquecido. Non hai nel nada incorrecto, nada criticable. Nen destacable.

mércores, febreiro 08, 2006

Cidade de Cristal

Image hosting by Photobucket

Paul Karasik visitou A Coruña nunha das primeiras edicións do Salón do cómic “Viñetas dende o Atlántico”. Deu daquela dúas magníficas charlas, tan amenas como repletas de coñecemento e amor pola banda deseñada. A unión dun talento tan notable cun debuxante da personalidade de David Mazzuchelli predispuña a un excelente resultado, calquera que fose o proxecto en que se embarcasen. Se éste consistía nada menos que en adaptar ó cómic un dos mellores textos de Paul Auster, Cidade de cristal, un non pode pensar en dous autores capaces de levaren a cabo con éxito angueira semellante.

Vaia por diante que son un escéptico das adaptacións de calquera tipo. Cústame entender a necesidade de trasladar obras de éxito dun medio a outro. ¿Por qué toda novela de éxito debe ter versión cinematográfica? ¿Cantos cómics se teñen levado ó cinema nos últimos anos? ¿Qué balance podemos facer desas adaptacións, cal é a súa aportación? Hai que ter unha visión raquítica para pensar que a calidade da materia adaptable garante a excelencia do resultado; pola mesma, todo medio ten innumerables obras mestras que non parten doutra anterior. Tendo a pensar, ademáis, que a tarefa adaptadora tende inevitablemente a trasladar o continxente (unha trama), ante a imposibilidade de apropiarse do que realmente convirte unha obra en destacable: a mestría narrativa no medio de que se trate.

Dito isto, debo salientar que a reinterpretación que de Cidade de cristal fixeron Karasik e Mazzuchelli resulta interesante de seu. Os autores optaron por transformar as simetrías literarias de Auster en simetrías gráficas, partindo dun esquema clásico de nove cadriños por páxina. Precisamente, xa que non podían apropiarse do persoalísimo estilo literario de Auster, Karasik e Mazzuchelli desenvolveron toda unha serie de recursos propios da banda deseñada, maximizando a expresividade do medio nunha dirección converxente coa obra orixinal. Dito doutro xeito, os autores desta novela gráfica buscaron o seu propio camiño para chegar ó mesmo destino que Auster coa súa Cidade de cristal. É a comunicación entre recursos artísticos coa trama como nexo o que dota de sentido a esta nova versión.

A obra ven de ser reeditada por Anagrama (a obra fora editada previamente por La Cúpula), dentro da súa colección Panorama de Narrativas. É este un dato curioso, xa que se emprega na edición dun cómic un formato pensado para novelas, coas conseguintes eivas: reproducción mellorable, reducción do tamaño, papel de gramaxe inaxeitada, non inclusión das cubertas orixinais... Agora ben, a opción sinalada ten igualmente unha consecuencia positiva, e é que o grao de difusión desta obra será equivalente ó do resto de obras de Auster publicadas por Anagrama, algo que sería inimaxinable se a editorial fose outra. E se non, que llo digan ós de La Cúpula.

martes, febreiro 07, 2006

El Padre Las Casas y Vitoria

Image hosting by Photobucket
Lin este ensaio de Ramón Menéndez Pidal por primeira vez haberá uns oito ou nove anos, documentándome para un absurdo traballo de terceiro ciclo. Foron moitos os aspectos que daquela me chamaron a atención pero, ante a escaseza de tempo, non puiden adicarlle unha lectura moi detida. Hoxe, case unha década máis tarde, releo a obra e confirmo, non sen certo abraio, as miñas sospeitas de entón.

Confróntanse neste texto as ópticas diverxentes que sobre o “descobrimento” e evanxelización do continente americano tiveron Bartolomé de las Casas e Francisco de Vitoria. Se o primeiro é ben coñecido de todos como o apóstolo dos indíxenas, o segundo circunscribe a súa notoriedade ó campo xurídico, sendo unha das figuras senlleiras da denominada Escola Clásica Española. A tese de Menéndez Pidal é que, malia que a popularidade de Las Casas é notablemente superior á de Vitoria, a posición de éste é máis ponderada e conta con mellores alicerces xurídicos.

O problema son os argumentos a que recurre Menéndez Pidal para fornecer a súa tese. Por unha banda, alude unha e outra vez a que as posicións de Vitoria, que xustifica mediante títulos diversos a guerra cos indíxenas por parte dos conquistadores, xurden dunha mellor comprensión da “complexidade” da situación. Mentres, os posicionamentos de Las Casas preséntanse como radicais, apaixoados e simplistas, e suxírese en diversas ocasións que foron os “inimigos de España” os que contribuiron a darlle sona: “Las Casas, sin esta función de su libro, verdadero despertador e incitador de odios antihispanos, no hubiera sido más que uno de tantos historiadores de Indias. Nació a la luz de la fama matando la fama de su patria, como el viborezno que al nacer desgarra las entrañas de la madre. El mayor enemigo de España no podía haber soñado un libro más a su propio gusto”.

Ese é o problema deste ensaio, que o autor parte dunha posición ideolóxica da que deriva o conxunto da súa argumentación nesta confrontación concreta. Os “inimigos de España” utilizaron a obra de Bartolomé de las Casas como munición, e por iso a súa obra merece ser desacreditada, con independencia das razóns que lle asistiran entón, ou mesmo das que lle asistan dende unha óptica contemporánea. Porque se por algo destaca a posición histórica de Las Casas é pola súa extraordinaria modernidade. Fronte a un Vitoria que xustifica a guerra cos indios por motivos comerciais, para favorecer a predicación (e mesmo para impedir que outros prediquen en sentido contrario) ou por considerar o goberno dos bárbaros pecaminoso ou tiránico, Las Casas proclama que os invasores teñen só dereito a intentar predicar o Evanxeo, sen que en calquera caso se poda iniciar guerra cos indíxenas susceptible de ser considerada como xusta. Sendo comprensible a postura de Vitoria no seu contexto (falamos do século XVI), resulta obviamente máis avanzado o razoamento de Las Casas. De aí que un non deixe de abraiarse cando Menéndez Pidal afirma que “(...) por él [Vitoria], las ideas jurídicas de Las Casas, en buena parte medievales, fueron sustituidas por ideas totalmente modernas, perdurables”. A negriña e a incredulidade son miñas.

Como se intúe polo anterior, Menéndez Pidal non se adhire ó razoamento histórico de Vitoria, senón que o asume como válido e beneficioso dende unha perspectiva actual. “Si los caciques, los Motezumas, los Atahualpas hubiesen sido conservados inconmovibles a perpetuidad en sus descendientes, según quería Las Casas, y si los ingleses hubiesen seguido las mismas normas jurídicas, América sería hoy un continente de pueblos con numerosas lenguas y religiones paganas, como lo es Asia (...)”. Xa que logo, ás bondades da colonización cómpre engadir o derribo desa Torre de Babel pagana e a imposición da propia cultura e relixión, cuia xustiza certificou entón Francisco de Vitoria e hoxe Menéndez Pidal.

Descoñecedor como son da maior parte da súa obra, négome a xulgar a Menéndez Pidal polo exiguo contido deste ensaio. Sen embargo, coido que o texto é sobradamente explicativo de como autores de prestixio deixan de lado calquera rigor para xustificar as teses que benefician ós seus posicionamentos ideolóxicos.