luns, xuño 22, 2015

El árabe del futuro. Una juventud en Oriente Medio (1978-1984)

Duns anos para acó Occidente descobre Oriente a través da banda deseñada. É moi probable que o éxito de determinados produtos resultara esencial para consolidar unha tendencia creativa que desembocaría en algo que poderiamos considerar un subxénero, de límites algo difusos, mais con rasgos recoñecibles. Obras que recollen vivencias normalmente en primeira persoa e na súa maioría cunha compoñente real, por seren de tipo documental ou autobiográfico. Traballos nos que se presenta ao lector occidental (europeo, norteamericano) a realidade de países afastados xeográfica pero sobre todo culturalmente, países orientais cos que estamos familiarizados polos telexornais, pero de cuxa historia e realidade cotiá adoitamos coñecer pouco. Palestina, Notas al pie de Gaza, Shenzen, Pyongyang, Crónicas birmanas, Crónicas de Jerusalén, Persépole, El coche de Intisar, Nylon Road, Sonrisas de Bombay, Donde la tierra arde... A lista é realmente interminable. Como é natural, dentro desta familia de títulos atopamos de todo, obras salientables e de influenza indiscutible canda outras máis discretas. Non prexulgo a valía das obras, resalto as súas coincidencias. En concreto, o xogo de olladas de todos eles resulta ben semellante: quen observa e quen é observado, que se mostra e a quen. O observador é sempre un enviado de Occidente, aínda que en ocasións teña a súa orixe persoal ou familiar na cultura que se nos mostra. Entre os propósitos da obra sempre se atopa o de axudar ao lector a coñecer e comprender a realidade dos países nos que a obra en cuestión transcorre. 

A partires diso, que coido que está aí e é máis ou menos tanxible, o meu cerebro quere intuír unha caste de paternalismo neocolonial que transforma a complexidade de determinadas realidades culturais que nos son alleas nun produto  apto para o consumo en Occidente. Unha caste de zoolóxico cultural no que contemplamos mundos exóticos cuxas carencias tanxibles ou intanxibles nos reconfortan e reconcilian co noso propio modelo social. Supoño que se trata dalgún tipo de malia conciencia occidental que me fai achegarme con precaución a este tipo de obras, co detector de indicios de superioridade cultural, condescendencia ou visión folclorizante activado.O cal non quere dicir que desprece as obras que mencionei máis arriba. Ao contrario, gosto de moitas delas e outras parécenme títulos imprescindibles da BD recente, tal como teño deixado por escrito neste blog. Hainas tamén que me parecen mediocres ou malas, como é normal. Pero confeso que a miña actitude de aproximación é sempre desconfiada.

E así chegamos a El árabe del futuro (Salamandra, 2015), o máis recente traballo de Riad Sattouf, obra que mereceu a Fauve d'Or na edición de 2015 do Festival de Angoulême e que se sitúa no ronsel das obras mencionadas anterioremente. Coma o propio subtítulo anuncia, estamos perante un relato autobiográfico no que o autor lembra os seis primeiros anos da súa vida, que pasou entre Francia, Libia e Siria. As vivencias da súa familia válenlle a Sattouf para ofrecernos unha imaxe da situación dos inmigrantes de Oriente Próximo na Francia de finais dos 70 e tamén para achegarnos á realidade de dous Estados que deron que falar naquel tempo (e aínda hoxe), a Libia de Muamar el Gadafi e a Siria de Hafez al-Asad, pai e predecesor do tristemente célebre Bashar al-Asad. No relato brilla con luz propia a figura do pai de Sattouf, Abdel-Razak, sirio de nacemento, de familia humilde e que foi quen de progresar grazas a uns estudos que remataría en Francia, na Universidade de Sorbonne. Sattouf retrata o seu pai coma unha persoa de principios, comprometida cunhas orixes que el mesmo extende máis aló do seu país ata abranguer todo o mundo árabe. Casado cunha francesa, a nai de Sattouf, Abdel-Razak renuncia a ficar en Francia, onde podería levar unha vida acomodada, e prefire aceptar un posto de profesor universitario en Libia primeiro e Siria despois. O retrato que Sattouf ofrece de ambos países coincide no esencial: falta de liberdades, culto á personalidade do líder, propaganda e ocultación no político, miseria extrema no social.


O retorno á terra pon de manifesto algúns aspectos contraditorios da personalidade do pai. Malia ser un home intelixente e culto, Abdel-Razak revélase incapaz de poñer en cuestión a propaganda do poder, tanto en Libia coma en Siria, ao tempo que acepta tradicións culturais ou relixiosas aparentemente incompatibles co seu pensamento avanzado. A súa morriña e o seu desexo dun futuro mellor para o mundo árabe tradúcense nunha inxenuidade case infantil, que naturaliza o que a ollos do lector occidental resulta estraño ou cuestionable. Son as vivencias do pequeno Sattouf as que revelan a violencia cultural, un antisemitismo exacerbado ou a flagrante subordinación da muller. Velaí unha sorprendente eiva do relato, a inexplicable ausencia da nai, personaxe que se nos mostra difuminado, case inexistente. Situada nun segundo plano, sen escoitarmos a súa voz máis que en ocasións contadas, somos incapaces de averiguar como viviu unha muller coma ela, nacida e formada en Francia, o seu periplo por Oriente Próximo. É ela quen máis debeu de padeceu o choque cultural e, polo tanto, correspoderíalle a ela revelar a realidade que o pai non percibe. Sen embargo, Sattouf non só se nega a concederlle a palabra, senón que en ningún momento tenta ollar cos seus ollos e aventurar como viviu ela a situación.

Coma en toda a súa obra previa, Sattouf recorre constantemente ao humor, que neste caso permite restarlle dramatismo ao relato. Mais se o humor de El árabe del futuro resulta menos vitriólico e mordaz que o que atopamos noutros traballos seus como Pascal Brutal, algo semellante acontece co seu debuxo, de perfís máis doces que en traballos precedentes. A obra goza da forza da veracidade, mais fáltalle a aspereza que caracterizou sempre ao seu creador, o humor absurdo, ríspeto, a complicidade co lector. Sóbralle literalidade, fáltalle alma. Esixencias do relato ou concesións para aspirar a un público maioritario, tanto ten. 

3 comentarios:

Goyo Cao dixo...

Logo, na tua opinión é unha lectura agradable mais non comprometida, nin realista como debería ser.

Perdeuse unha boa oportunidade.

¿Vaga a pena comprala obra?

Ollo de Vidro dixo...

Comprala non sei, pero coido que si paga a pena lela, hai moitas cousas boas nela. O meu problema non é coa obra en si mesma, senón posta en relación con outros traballos do autor. Pode parecer un paradoxo ao tratarse dunha autobiografía, pero atopo un Sattouf máis impersoal que noutras obras.

Sr B dixo...

A min non me gustou, tampouco me disgustou. Para min non sería un libro a mercar, é unha obra biográfica sen máis, polo menos a falla de ver que conta na segunda parte. Parece que Satouff tentou replicar o modelo Delisle pero non lle saiu. Claro que ten un premio de Angouleme, así que un señores moi sesudos opinan que é moi bo. Non sei si nun ano sin atentado sería premiado, eu aposto a que non.