Tanto no seu blogue coma no texto introdutorio de Supercómic. Mutacións da Novela Gráfica contemporánea (Errata Naturae, 2013), Santiago García deixa claro que o propósito desta obra colectiva non é o de ofrecer unha visión global, comprensiva e sistemática da banda deseñada e a súa historia, senón unha perspectiva fragmentaria e actual, cualificada polo seu interese e a personalidade dos autores dos textos que compoñen a obra. O destinatario natural da mesma non sería tanto o lector especializado canto o consumidor ocasional, ao que se lle ofrecería a oportunidade de ampliar a súa visión do medio ao tempo que se lle facilitaría un catálogo de títulos que poderían ser do seu interese. Para dar corpo a esta idea, García elixiu a un grupo de autores perfil e traxectorias ben diversas que, en foto de grupo, conseguen ofrecer unha visión persoal e suxestiva da actualidade do medio. Non parece casual que canda críticos e divulgadores xenuinamente ligados ao cómic atopemos outras voces, as de historietistas ou escritores e críticos doutros campos, co cal entendemos que se pretende ofrecer unha visión plural e diversa, que non emana exclusivamente do propio medio.
O primeiro texto corresponde a Eddie Campbell, autor dunha
obra historietística singular e dificilmente clasificable que, ademais, se ten revelado
coma un lúcido analista do medio. O seu ensaio está centrado no cómic
autobiográfico, unha das tendencias recentes máis relevantes e que el mesmo
practicou atinadamente en traballos como Alec
ou O
destino do artista. Campbell acomete
un comedido achegamento a algúns dos títulos máis relevantes da devandita
tendencia sendo, se cadra pola súa orixe británica, é un dos autores que máis
disciplinadamente se cingue á premisa do libro, preferindo resultar accesible a
ser exhaustivo. É probable que o lector afeito aos seus textos bote en falta o
afiado sentido crítico do que fai gala habitualmente, o que non impide apreciar
o interese do seu artigo.
A seguir atopamos o texto no que Ana Merino se ocupa da
centralidade da figura feminina na obra dos irmáns Gilbert e Jaime Hernández,
cuestión que podería dar pe un estudo máis extenso e detallado do que permite
esta obra. Aínda aceptando que a experiencia persoal da ensaísta pode ser un
punto de partida válido para o seu achegamento, coido que a apelación repetida
ás súas vivencias con respecto aos Bros e a súa obra termina por cangar o texto,
restándolle profundidade e capacidade analítica.
O seguinte artigo corre a cargo de David M. Ball, profesor do
Dickinson College que se achega a unha figura tan esencial para comprender o
presente do cómic coma Chris Ware.
Nun coidado estudo, Ball analiza a
relación entre a representación recorrente do fracaso na obra de Ware e a batalla pola respectabilidade
do medio, na que a ollada paródica do autor parece xogar unha posición
ambivalente ou ambigua. Confeso que, durante a lectura deste texto, o meu
sentido arácnido toleaba cada vez que atopaba unha mención á homologación ou
integración da BD coa literatura como sinónimo do seu recoñecemento cultural, o
cal non me impide identificar este texto coma un dos máis profundos e rigorosos
de cantos compoñen o volume.
O texto de Raul Minchinela é, dende a súa
premisa, un dos máis orixinais e vivaces de todo o libro. Tomando como punto de
partida unha
viñeta de Vázquez
na que interactúan varios personaxes da editorial Bruguera e que sería
claramente inspiradora do 13
Rue del Percebe de Ibáñez,
Minchinela refírese aos vasos
comunicantes entre universos de ficción, dende a representación colectiva de
personaxes que comparten un mesmo medio ambiente editorial (sería o caso da
viñeta mencionada e tamén de fenómenos xenuinamente superheroicos coma os crossovers, os team-ups, os personaxes convidados, os conceptos de continuidade e de
Universo editorial compartido), ata os choques de universos editoriais (Marvel
e DC) ou a promiscuidade entre universos de ficción (os contos infantís de
autoría e procedencia diversas en Fábulas
de Bill Willingham), pero tamén
cruzamentos de medios (a literatura, o cinema, a televisión e a propia BD en A Liga dos Cabaleiros Extraordinarios de
Moore e O’Neill) ou temporais (Inside
Moebius, Lost Girls...). Aínda
que probablemente resulte pouco útil coma catálogo para neófitos, o artigo
destaca pola súa singularidade, sendo un deses casos nos que é a peculiar ollada
do autor o que dá forma a un magma de referencias que, doutro xeito, podería
parecer caótico.
Pola súa banda, o texto de Daniel Ausente presenta o cómic como
testemuña do cambio social en España, dende a escola Bruguera ata Fagocitosis e a restante obra de Marcos Prior. A relevancia que este
artigo e o anterior conceden aos autores que publicaron na editorial Bruguera
dende a posguerra ata os anos 80 revela non só que aqueles cómics resultaron
claves na formación de varias xeracións de lectores, senón tamén que, malia ter
sido obxecto xa de estudos, monografías e mesmo recreacións haxiográficas coma El invierno del dibujante, é probable
que a entidade do seu legado non teña sido posta en valor aínda como merece. Polo
demais, o artigo de Ausente analiza
como o cómic foi evolucionando consonte a sociedade española ía atravesando
diferentes etapas políticas e sociais, ofrecendo apuntamentos sobre o
movementos tan dispares coma o tebeo satírico da transición, a liña chunga e o
underground cañí dos anos 80, as tendencias do cambio de século, o cómic de
autor máis recente ademais de, como sinalabamos, os tebeos de Bruguera coma
gran caldo primordial.
O traballo conxunto de Max e Mireia
Pérez marca un interesante interludio no conxunto do volume, ao situar no
centro do escenario a aquel de quen se estaba a falar: o cómic. Ambos autores
desenvolven a dúas mans unha breve historieta na que reflexionan sobre o acto
creativo que está detrás do seu oficio e que debería servir en boa medida para
demostrar a potencialidade de medio. Max
representaría non só a experiencia e o prestixio, senón tamén a inquietude, a
procura de novos camiños, a evolución; Pérez
encarnaría á principiante que acada o seu primeiro
éxito e que ten por diante de si un futuro con tantas promesas coma
incerteza. O resultado é unha das maiores decepcións do libro, sendo o seu
maior interese a curiosidade de comprobar como encaixan os seus debuxos. No que
atinxe aos contidos, as reflexións que se consignan son lixeiras e tópicas,
lugares comúns da creatividade artística que a ninguén sorprendería escoitar
nun talent show, e tampouco as
metáforas visuais ás que recorren resultan excesivamente estimulantes. Non teño
dúbida de que podemos agardar máis de ambos autores.
Dificilmente podemos imaxinar un
autor máis idóneo que Eloy
Fernández Porta para descifrar a obra dun creador outsider e estraño coma Miguel
Ángel Martín. Se cadra estou trabucado, pero teño a sensación de que a
carreira do historietista leonés ten evolucionado seguindo principalmente
tensións internas e, en parte debido á súa personalidade, en parte ao carácter
multidisciplinar da súa produción, sen unha excesiva dependencia respecto das
dinámicas do mundo da banda deseñada. O estudio de Fernández Porta consegue proporcionar unha visión completa do
artista ao tempo que presenta distintos contextos que permiten explicar o seu
traballo. O autor de Afterpop mantense
fiel ás claves da súa propia escrita, torrencial ata o abafante, encadeando
vocabulario académico con latiguillos de telelixo, emparentando tótems da alta
cultura con figuras irredentas da cultura popular e cos inevitables momentos
para a cita sinestésica (“Meseta (Ciencia ficción) [obra de Marina Núñez] es un monumento que proclama la victoria del Cyborg Manifesto sobre La España invertebrada (...)”).
O resultado entusiasmará por igual aos seguidores de Martín e Fernández Porta.
O texto que Jordi Costa dedica a Shintaro Kago reúne todas as
características das que aborrecen os seus detractores (os de Costa): profusión de referencias,
barbarismos (realmente, etiquetas conceptuais que non adoitan traducirse, coma screwball comedy, giallo ou pinku eiga) e
unha proliferación arbórea de oracións requintadas que aconsellan unha lectura
demorada cando non un frecuente repaso do xa lido. Porén, o texto supón un novo
exemplo da singular ollada deste crítico sobre todo cinematográfico e da súa
capacidade para engadir significados e reinterpretar produtos culturais.
Segundo confesión explícita, Costa
pretende explicar a obra de Kago a
partir de referentes occidentais coma Kiss
me deadly de Aldrich, Blow Up de Antonioni os giallo de Argento ou mesmo fábulas relixiosas
coma o mito de Pandora ou a célebre historia da muller de Lot. Haberá quen
pense que esta cadea de referencias fala máis do crítico que do autor
analizado, algo que confirmaría o feito de seren filmes a maioría dos
referentes aludidos, pero non pode negarse que o texto de Costa, o seu método, diría eu, ten outra virtude: a de partir dunha
visión global e promiscua do mundo da cultura, no que obras e autores manteñen
relacións insospeitadas e mesmo inconscientes, relacións que é lexítimo elucidar
polo intérprete (o crítico, mais tamén o lector) na medida en que sexa quen de
demostrar a súa existencia. Fronte a contextualización obvia (a do contorno
próximo do autor e a obra, xa sexa xeográfico, cronolóxico ou o propio da
disciplina cultivada), Costa prefire
a asociación dende a distancia.
No seguinte artigo, o crítico e
editor Óscar Palmer leva a cabo
un moi selectivo repaso polo noir en
viñetas. Pártese dunha breve mención dos moitos antecedentes propios do medio
(as comic-strips, as cabeceiras
criminais dos anos 40 e 50), que darían de seu para un extenso ensaio, para
analizar producións máis recentes que sistematiza clasificándoas polo seu
parentesco: coa literatura, coas teleseries e co propio cómic. Pode resultar rechamante
a ausencia do cinema nestas filiacións, mais non deixa de tratarse dun recurso
organizativo que lle permite ao autor falar de obras coma o Parker de Darwyn Cooke, Scalped de Jason Aaron e J.M. Guéra ou a produción de Ed
Brubaker, facendo fincapé en A escena do crime e Criminal. Chama a atención que centre boa parte da súa atención no Punisher (MAX) de Garth Ennis, un produto no que o sabor noir non é precisamente o dominante, estando a súa influenza moi
mesturada con ingredientes doutros xéneros. En calquera caso, Palmer domina o campo no que se move,
sendo quen de transmitir unha visión acaída e plural do presente do xénero en
viñetas.
Pepo Pérez analiza a dimensión
política do comic-book mainstream norteamericano,
é dicir, o tebeo de superheroes. Moi centrado na obra de Frank Miller, da que Pérez
é profundo coñecedor, o texto parte dun resumo da evolución do xénero dos
superheroes dende as súas orixes para desembocar na reorientación que tivo
lugar a mediados dos 80, fenómeno este ben coñecido polos afeccionados ao medio
dada a influenza determinante de dúas obras capitais do xénero, Batman Dark Knight returns (Frank Miller) e Watchmen (Moore e Gibbons). Dirixido a un público menos
coñecedor da historia do relato de heroes enmascarados, o texto analiza esta
refundación do xénero dende unha interesante premisa: a de que un troco desta
natureza ten sempre os seus alicerces nunha transformación dos valores
culturais predominantes na sociedade de que emana. Aínda que citando Watchmen e outras obras coma Marvelman/Miracleman, a análise toma coma substancia principal os títulos
esenciais da carreira de Miller: Batman: Dark Knight returns e tamén a súa secuela, Batman: Dark Knight strikes again, obras das que se ofrece unha
intelixente lectura en termos políticos que probablemente non sorprenderá aos
afeccionados máis informados, pero si resultará esclarecedora para o perfil de
lector ao que vai dirixido este libro. A seguir, Pérez analiza polo miúdo o máis recente traballo do autor, o
propagandístico Holy Terror!. Entre
os acertos do artigo, a visión multidisciplinar que incorpora referentes
doutros medios, do cinema de vigilantes,
do xénero bélico ou de filmes recentes. Moi estimulante resulta a exposición
das semellanzas entre Dark Knight returns
e o western
El fuera de la ley (1976) de Clint Eastwood ou o paralelismo entre
Lex Luthor (Dark Knight strikes again)-Kingpin
(Daredevil: Born again)-Mr. Potter (Qué bello es vivir!); e esencial para comprender a postura do
analista é o contraste entre a visión da guerra entre EEUU e Al Qaeda que
reflicten Holy Terror e Zero Dark Thirty (2012). Para unha máis
fonda contextualización do labor de Miller
e unha mellor comprensión das súas posicións ideolóxicas actuais, Pérez válese coma termo de comparación
das crónicas xornalísticas de Joe Sacco
e de cómics hiperrealistas de inspiración superheroica, coma o traballo de Warren Ellis (The Authority, Black summer)
ou de Mark Millar (The Authority vol 2, The Ultimates). O conxunto é unha fiel
radiografía da evolución ideolóxica que reflicte a obra de Frank Miller, ademais dunha acaída exploración das posibilidades de
lectura en termos políticos das mitoloxías superheroicas.
Fernando
Castro Flórez asina o que probablemente sexa o máis denso de todos os
textos, no que enceta una cadea de reflexións sobre conceptos sociolóxicos,
antropolóxicos e de filosofía política empregando coma referentes cómics coma Watchmen, 300 ou The Ultimates, que
acompañan citas de autores coma Barthes,
Eagleton, Zizek ou Foucault. O
problema non é tanto o grao de sofisticación argumental do texto, que é alto,
canto o feito de dar por lidos os cómics que menciona, de xeito que
dificilmente resultará intelixible para un lector que careza dunha certa bagaxe
no mundo da historieta.
O volume péchase cunha completa entrevista
de Alberto García Marcos a Emmanuel Guibert na que o artista
francés expón o seu punto de vista sobre algunhas das obras máis importantes da
súa produción, explicando as súas inquietudes, as súas intencións creativas e
tamén algunhas das técnicas que emprega. No repaso da súa traxectoria, Guibert
ofrece tamén a súa visión sobre a obra de autores vinculados a el por un ou
outro motivo, coma Joann Sfar, Marjane Satrapi ou David B. Unha conversa ben conducida na que o lector atopará as
claves necesarias para achegarse á obra do autor de O fotógrafo.
Mais alén da valoración de cada unha
das pezas que a compoñen, a obra no seu conxunto merece o seu propio xuízo. Neste
senso, cómpre apreciar a singularidade da obra e a escaseza (mesmo a
inexistencia) de proxectos semellantes, polo que tanto a iniciativa de Errata Naturae, unha editorial
xeneralista cun catálogo certamente interesante, coma o perfecto labor e a
claridade de ideas de Santiago García
coma coordinador do título, merecen un recoñecemento. É obvio que a selección
dos colaboradores predetermina en boa medida os resultados e sempre haberá
lectores que queiran poñer obxeccións á lista dos elixidos, mais coido que
ninguén pode negar nin a entidade dos participantes nin a calidade dos seus
traballos. A visión persoal que está detrás das eleccións de García apórtalle uniformidade e
coherencia ao proxecto, sen que en ningún momento pule por establecer un canon.
O libro, en definitiva, suxire significados e abre debates, algo sempre
desexable. Oxalá xurdan axiña máis iniciativas semellantes.
Ningún comentario:
Publicar un comentario